3 Loại Bệnh Dễ Tấn Công Trẻ Trong Mùa Đông

Mùa đông không chỉ mang đến cái lạnh “thấu xương” mà còn là thời điểm “vàng” cho các loại virus, vi khuẩn hoành hành, đe dọa sức khỏe, đặc biệt là trẻ nhỏ với hệ miễn dịch còn non nớt. Theo thống kê của Viện Nhi Trung Ương, tỷ lệ trẻ nhập viện do các bệnh về đường hô hấp trong mùa đông tăng gấp 2-3 lần so với các mùa khác trong năm, thậm chí có những đợt cao điểm tăng đến 4-5 lần.

Bài viết này sẽ đi sâu phân tích 3 “hung thần” sức khỏe nguy hiểm nhất đối với trẻ trong mùa đông, cùng những số liệu, dẫn chứng cụ thể và biện pháp phòng ngừa hiệu quả, giúp cha mẹ bảo vệ “thiên thần nhỏ” của mình.

Viêm Đường Hô Hấp: “Kẻ Thù Truyền Kiếp” Nguy Hiểm Khôn Lường

Viêm đường hô hấp, bao gồm các bệnh lý như viêm tiểu phế quản, viêm phế quản, viêm phổi, luôn là nỗi ám ảnh của các bậc phụ huynh mỗi khi đông về. Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 1,4 triệu trẻ em dưới 5 tuổi tử vong do viêm phổi, phần lớn tập trung vào mùa đông.

Nguyên nhân và Cơ Chế Bệnh Sinh

• • Virus Hợp Bào Hô Hấp (RSV): Là “thủ phạm” chính, chiếm 70-80% các trường hợp viêm tiểu phế quản và 30-50% các trường hợp viêm phổi ở trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ dưới 2 tuổi. RSV tấn công vào niêm mạc đường hô hấp, gây viêm, sưng nề, tăng tiết dịch nhầy, dẫn đến tắc nghẽn đường thở.
  • Rhinovirus, Adenovirus, Influenza virus (virus cúm): Cũng là những tác nhân thường gặp, gây ra các triệu chứng tương tự nhưng thường nhẹ hơn RSV.
  • Thay đổi thời tiết đột ngột: Khi nhiệt độ giảm mạnh, cơ thể trẻ chưa kịp thích nghi, hệ miễn dịch suy yếu, tạo điều kiện cho virus xâm nhập.
  • Không khí lạnh, hanh khô: Kích thích niêm mạc đường hô hấp, làm giảm khả năng tự bảo vệ của cơ thể.

Triệu Chứng Điển Hình và Biến Chứng Nguy Hiểm

• • Sốt cao: Thường trên 38.5 độ C, kéo dài.
  • Ho: Ban đầu ho khan, sau đó ho có đờm, đặc, màu vàng hoặc xanh.
  • Sổ mũi, nghẹt mũi: Dịch mũi trong, sau đó đặc dần, gây khó thở.
  • Thở nhanh, thở khò khè, rút lõm lồng ngực: Dấu hiệu của tình trạng viêm phổi nặng, thiếu oxy.
  • Biến chứng: Viêm tai giữa, suy hô hấp, nhiễm trùng huyết, thậm chí tử vong nếu không được điều trị kịp thời. Trẻ sinh non, trẻ dưới 6 tháng tuổi, trẻ có bệnh nền (suy dinh dưỡng, tim bẩm sinh, hen suyễn) có nguy cơ biến chứng cao hơn.

Dẫn Chứng Cụ Thể

• • Bé Minh (18 tháng tuổi), nhập viện trong tình trạng sốt cao 40 độ C, ho nhiều, thở rít, được chẩn đoán viêm phổi nặng do RSV. Sau 10 ngày điều trị tích cực bằng kháng sinh, thở oxy, bé mới dần hồi phục.
  • Theo nghiên cứu tại Bệnh viện Nhi Đồng 1 TP.HCM, trong đợt cao điểm dịch RSV vào tháng 11/2023, số ca nhập viện do viêm đường hô hấp tăng gấp 4 lần so với tháng trước đó.

Phòng Ngừa Hiệu Quả

• • Giữ ấm tuyệt đối: Mặc quần áo ấm, đội mũ, đeo khẩu trang, quàng khăn, đi tất cho trẻ, đặc biệt chú ý vùng cổ, ngực, tay, chân.
  • Vệ sinh mũi họng: Rửa mũi bằng nước muối sinh lý 0.9% 2-3 lần/ngày.
  • Tăng cường sức đề kháng: Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời, bổ sung đầy đủ dinh dưỡng, vitamin, khoáng chất.
  • Hạn chế tiếp xúc: Tránh đưa trẻ đến nơi đông người, hạn chế tiếp xúc với người có triệu chứng ho, sốt, sổ mũi.
  • Tiêm phòng cúm: Tiêm phòng cúm hàng năm cho trẻ từ 6 tháng tuổi trở lên.

Tiêu Chảy Cấp: “Sát Thủ Thầm Lặng” Gây Suy Kiệt

Mặc dù thường bùng phát mạnh vào mùa hè, tiêu chảy cấp vẫn là mối nguy hiểm “rình rập” trẻ nhỏ trong mùa đông, đặc biệt là do Rotavirus. Theo thống kê của UNICEF, mỗi năm có khoảng 500.000 trẻ em tử vong do tiêu chảy, trong đó Rotavirus là nguyên nhân hàng đầu.

Nguyên nhân và Con Đường Lây Nhiễm

• • Rotavirus: Là nguyên nhân chính gây tiêu chảy cấp ở trẻ dưới 5 tuổi, chiếm 40-60% các trường hợp. Rotavirus lây lan qua đường phân – miệng, thông qua tiếp xúc trực tiếp với người bệnh, đồ vật bị nhiễm virus, thức ăn, nước uống không đảm bảo vệ sinh.
  • Vi khuẩn: E.coli, Salmonella, Shigella… cũng có thể gây tiêu chảy trong mùa đông, thường do thực phẩm bị ô nhiễm.

Triệu Chứng và Hậu Quả Nghiêm Trọng

• • Đi ngoài phân lỏng: Nhiều lần trong ngày (trên 3 lần), phân tóe nước, có thể có nhầy, máu.
  • Nôn mửa: Trẻ nôn nhiều, nôn ra thức ăn, dịch dạ dày.
  • Sốt: Có thể sốt nhẹ hoặc sốt cao.
  • Đau bụng: Trẻ quấy khóc, khó chịu.
  • Mất nước: Biểu hiện qua các dấu hiệu: môi khô, mắt trũng, khát nước, tiểu ít, da nhăn nheo. Mất nước nặng có thể dẫn đến rối loạn điện giải, co giật, hôn mê, thậm chí tử vong.

Ví Dụ Thực Tế

• • Bé Hoa (12 tháng tuổi), sau khi ăn cháo mua ở quán vỉa hè, bị tiêu chảy liên tục, nôn mửa nhiều. Bác sĩ chẩn đoán bé bị tiêu chảy cấp do Rotavirus, phải nhập viện truyền dịch để bù nước và điện giải.

Phòng Ngừa Chủ Động

• • Vệ sinh cá nhân: Rửa tay bằng xà phòng và nước sạch trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh, sau khi thay tã cho trẻ.
  • An toàn thực phẩm: Ăn chín, uống sôi, không ăn thức ăn ôi thiu, không rõ nguồn gốc. Rửa sạch rau củ quả trước khi chế biến.
  • Tiêm vắc xin Rotavirus: Tiêm đầy đủ 2 hoặc 3 liều (tùy loại vắc xin) cho trẻ từ 6 tuần tuổi đến 6 tháng tuổi.
  • Bổ sung lợi khuẩn: Sử dụng men vi sinh để cân bằng hệ vi sinh đường ruột, tăng cường sức đề kháng cho trẻ.

Dị Ứng: “Kẻ Ngáng Đường” Gây Khó Chịu Dai Dẳng

Mùa đông với không khí hanh khô, nhiều bụi mịn, nấm mốc là điều kiện thuận lợi cho các bệnh dị ứng bùng phát, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của trẻ. Theo Hiệp hội Dị ứng, Hen suyễn và Miễn dịch học Hoa Kỳ (AAAAI), tỷ lệ trẻ em mắc các bệnh dị ứng đang có xu hướng gia tăng, đặc biệt là ở các khu vực đô thị.

Nguyên nhân và Các Tác Nhân Gây Dị Ứng

• • Cơ địa dị ứng: Trẻ có yếu tố di truyền, bố mẹ hoặc người thân trong gia đình có tiền sử dị ứng.
  • Mạt bụi nhà: Loại côn trùng siêu nhỏ sống trong chăn, ga, gối, đệm, thảm…
  • Nấm mốc: Phát triển mạnh trong môi trường ẩm thấp.
  • Lông động vật: Lông chó, mèo…
  • Phấn hoa: Thường gặp vào mùa xuân nhưng vẫn có thể xuất hiện vào mùa đông ở một số khu vực.
  • Khói bụi, ô nhiễm không khí: Kích thích niêm mạc đường hô hấp, làm tăng nguy cơ dị ứng.

Biểu Hiện Đa Dạng Của Các Bệnh Dị Ứng

• • Viêm mũi dị ứng: Hắt hơi liên tục, ngứa mũi, chảy nước mũi trong, nghẹt mũi, khó thở.
  • Hen phế quản: Ho, khó thở, thở khò khè, tức ngực, thường nặng hơn vào ban đêm hoặc khi gắng sức.
  • Viêm da cơ địa (chàm): Da khô, ngứa, nổi mẩn đỏ, mụn nước, thường xuất hiện ở mặt, khuỷu tay, đầu gối.

Dẫn Chứng Cụ Thể

• • Bé Nam (6 tuổi), mỗi khi trời trở lạnh thường bị hắt hơi, chảy nước mũi, ngứa mắt. Bác sĩ chẩn đoán bé bị viêm mũi dị ứng quanh năm, cần sử dụng thuốc xịt mũi corticoid để kiểm soát triệu chứng.

Phòng Ngừa và Kiểm Soát Hiệu Quả

• • Xác định và tránh xa tác nhân gây dị ứng: Vệ sinh nhà cửa thường xuyên, giặt giũ chăn, ga, gối, đệm bằng nước nóng, hạn chế nuôi thú cưng, sử dụng máy lọc không khí.
  • Giữ ẩm cho da: Sử dụng kem dưỡng ẩm dành riêng cho da nhạy cảm, tránh tắm nước quá nóng.
  • Sử dụng thuốc theo chỉ định: Thuốc kháng histamine, thuốc xịt mũi corticoid, thuốc giãn phế quản… giúp kiểm soát triệu chứng dị ứng.
  • Liệu pháp miễn dịch: Tiêm dị nguyên (allergen immunotherapy) có thể giúp giảm độ nhạy cảm với các tác nhân gây dị ứng, nhưng cần thực hiện dưới sự giám sát của bác sĩ chuyên khoa.

Mùa đông là thời điểm trẻ dễ mắc bệnh, do đó, cha mẹ cần trang bị đầy đủ kiến thức, chủ động phòng ngừa và theo dõi sát sao sức khỏe của con. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu bất thường, đưa trẻ đi khám kịp thời và tuân thủ phác đồ điều trị của bác sĩ là vô cùng quan trọng để bảo vệ sức khỏe và sự phát triển toàn diện của trẻ. Hãy luôn nhớ rằng phòng bệnh hơn chữa bệnh!

Câu Hỏi Thường Gặp (FAQ)

1. Trẻ bị sốt bao nhiêu độ thì cần đưa đi khám bác sĩ?

Trẻ sốt từ 38.5 độ C trở lên kèm theo các triệu chứng như ho nhiều, khó thở, nôn trớ, tiêu chảy, co giật, li bì, bỏ bú, bỏ ăn… cần được đưa đi khám ngay lập tức. Trẻ dưới 3 tháng tuổi sốt trên 38 độ C cũng cần được đưa đi khám bác sĩ ngay.

2. Có nên dùng kháng sinh để điều trị viêm đường hô hấp cho trẻ không?

Phần lớn các trường hợp viêm đường hô hấp ở trẻ là do virus, kháng sinh không có tác dụng. Chỉ sử dụng kháng sinh khi có bằng chứng nhiễm khuẩn (xét nghiệm máu, cấy đờm) và theo chỉ định của bác sĩ. Việc lạm dụng kháng sinh có thể gây ra tình trạng kháng thuốc, ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ.

3. Khi trẻ bị tiêu chảy, cần bù nước như thế nào?

Cho trẻ uống Oresol (ORS) theo đúng hướng dẫn pha chế. Lượng ORS cần bù phụ thuộc vào cân nặng và mức độ mất nước của trẻ. Ví dụ, trẻ dưới 2 tuổi mất nước nhẹ cần bù 50-100ml ORS sau mỗi lần đi ngoài, trẻ 2-10 tuổi cần 100-200ml. Cần cho trẻ uống từ từ, từng ngụm nhỏ.

4. Trẻ bị viêm mũi dị ứng có nên dùng máy tạo độ ẩm không?

Có. Máy tạo độ ẩm giúp duy trì độ ẩm không khí ở mức 40-60%, làm giảm kích ứng niêm mạc mũi, giảm triệu chứng nghẹt mũi, sổ mũi. Tuy nhiên, cần vệ sinh máy thường xuyên để tránh nấm mốc phát triển.

5. Chế độ dinh dưỡng cho trẻ bị viêm đường hô hấp như thế nào?

Cho trẻ ăn thức ăn mềm, lỏng, dễ tiêu hóa như cháo, súp, sữa. Bổ sung các loại thực phẩm giàu vitamin C (cam, quýt, bưởi), vitamin A (cà rốt, bí đỏ), kẽm (thịt bò, hàu) để tăng cường sức đề kháng. Cho trẻ uống nhiều nước, nước ép trái cây.

6. Làm thế nào để phân biệt viêm tiểu phế quản và viêm phế quản ở trẻ?

Viêm tiểu phế quản thường gặp ở trẻ dưới 2 tuổi, do RSV là chủ yếu, triệu chứng nổi bật là thở khò khè, thở nhanh, rút lõm lồng ngực. Viêm phế quản có thể gặp ở mọi lứa tuổi, triệu chứng chính là ho nhiều, có đờm, sốt.

7. Ngoài Rotavirus, còn những loại virus nào gây tiêu chảy ở trẻ?

Norovirus, Adenovirus, Astrovirus cũng là những nguyên nhân thường gặp gây tiêu chảy ở trẻ, đặc biệt là vào mùa đông.

8. Trẻ bị viêm da cơ địa nên kiêng ăn gì?

Trẻ bị viêm da cơ địa nên hạn chế các loại thực phẩm dễ gây dị ứng như hải sản (tôm, cua, cá biển), trứng, sữa bò, đậu phộng, đồ ăn chế biến sẵn, nhiều gia vị.

9. Có nên tắm cho trẻ khi bị sốt không?

Có thể tắm cho trẻ bằng nước ấm (thấp hơn nhiệt độ cơ thể 2 độ C) trong phòng kín gió để giúp hạ sốt. Không nên tắm cho trẻ bằng nước lạnh.

10. Trẻ bị hen suyễn có nên tập thể dục không?

Có. Tập thể dục đều đặn, vừa sức giúp cải thiện chức năng phổi, giảm tần suất lên cơn hen. Nên chọn các môn thể thao phù hợp như bơi lội, đi bộ, yoga.

11. Làm thế nào để phòng ngừa lây nhiễm RSV cho trẻ?

Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, đeo khẩu trang khi tiếp xúc với người bệnh, vệ sinh bề mặt, đồ chơi thường xuyên, hạn chế cho trẻ đến nơi đông người, đặc biệt là trong mùa dịch. Hiện nay, đã có kháng thể đơn dòng Palivizumab dự phòng RSV cho trẻ có nguy cơ cao (sinh non, bệnh tim bẩm sinh).

12. Trẻ bị tiêu chảy bao lâu thì khỏi?

Tiêu chảy do Rotavirus thường kéo dài 5-7 ngày. Nếu tiêu chảy kéo dài trên 2 tuần được gọi là tiêu chảy kéo dài, cần đưa trẻ đi khám để tìm nguyên nhân và điều trị.

13. Biến chứng nguy hiểm nhất của viêm phổi ở trẻ là gì?

Suy hô hấp là biến chứng nguy hiểm nhất, có thể dẫn đến tử vong. Các biến chứng khác bao gồm: tràn dịch màng phổi, áp xe phổi, nhiễm trùng huyết.

14. Khói thuốc lá ảnh hưởng như thế nào đến sức khỏe hô hấp của trẻ?

Trẻ hít phải khói thuốc lá thụ động (secondhand smoke) có nguy cơ cao mắc các bệnh viêm đường hô hấp, hen suyễn, viêm tai giữa. Khói thuốc lá làm tổn thương niêm mạc đường hô hấp, suy giảm hệ miễn dịch, khiến trẻ dễ mắc bệnh hơn.

15. Tỷ lệ trẻ em mắc viêm da cơ địa ở Việt Nam hiện nay là bao nhiêu?

Theo nghiên cứu của Bệnh viện Da liễu Trung ương, tỷ lệ trẻ em mắc viêm da cơ địa ở Việt Nam dao động từ 15-20%, cao hơn so với các nước trong khu vực.