Huyệt Bộc Tham

Ngày cập nhật mới nhất: 13/01/2025

Huyệt Bộc Tham là một trong những huyệt đạo quan trọng trong hệ thống kinh lạc của Y học cổ truyền (YHCT). Bài viết này sẽ cung cấp một cái nhìn toàn diện về huyệt Bộc Tham, từ vị trí giải phẫu đến các ứng dụng lâm sàng, dựa trên các nghiên cứu và kinh nghiệm lâm sàng hiện đại.

1. Định vị và Giải phẫu học

Vị trí chính xác

Huyệt Bộc Tham nằm ở vị trí:

Sát bờ trên xương gót chân
Thẳng dưới huyệt Côn Lôn (BL60)
Trên đường tiếp giáp giữa lằn da đổi màu

Cách xác định chính xác:

Xác định bờ trên mặt ngoài xương gót chân
Tìm điểm ngay sát bờ trên xương gót
Kiểm tra vị trí thẳng dưới huyệt Côn Lôn

Giải phẫu học chi tiết

Cấu trúc giải phẫu xung quanh huyệt Bộc Tham bao gồm:

Dưới da:
- Gân cơ mác bên dài và gân cơ mác bên ngắn (phía trước)
- Gân gót chân (phía sau)
- Bờ trên xương gót
Thần kinh:
- Các nhánh của dây thần kinh cơ-da
- Dây thần kinh chày sau
Chi phối thần kinh da: Tiết đoạn thần kinh S1

2. Ý nghĩa và Đặc điểm

Ý nghĩa tên gọi

Theo “Trung Y Cương Mục”, tên gọi Bộc Tham có ý nghĩa:

“Khi người đầy tớ quỳ gối xuống (tham dự vào việc cởi giày cho chủ), huyệt này lộ ra”

Đặc điểm quan trọng

Vị trí trên kinh lạc: Huyệt thứ 61 của kinh Bàng Quang
Giao hội: Huyệt giao hội với Mạch Dương Kiều
Xuất xứ: Được ghi chép trong “Giáp Ất Kinh”

Tên gọi khác

An Tà
Bột Tham

3. Tác dụng và Ứng dụng lâm sàng

Tác dụng chính theo YHCT

Ích Thận
Cường cốt (tăng cường xương)
Thư cân (thư giãn gân)
Hoạt lạc (làm thông kinh lạc)
Trấn tĩnh
An thần

Ứng dụng lâm sàng

3.1 Điều trị đau gót chân

Nghiên cứu: Một nghiên cứu năm 2018 trên 60 bệnh nhân đau gót chân mạn tính cho thấy:

80% bệnh nhân giảm đau đáng kể sau 6 tuần điều trị bằng châm cứu tại huyệt Bộc Tham
Điểm đau trung bình giảm từ 7.5 xuống 3.2 trên thang điểm VAS

3.2 Hỗ trợ điều trị yếu liệt chi dưới

Báo cáo lâm sàng: Tại Bệnh viện Y học cổ truyền Trung ương (2020):

70% bệnh nhân liệt nửa người do đột quỵ có cải thiện về vận động chi dưới sau 3 tháng kết hợp châm cứu huyệt Bộc Tham với vật lý trị liệu

3.3 Điều trị động kinh ở trẻ em

Phương pháp kết hợp:

Bộc Tham (BL61) + Kim Môn (BL63)
Hiệu quả: Giảm 50% tần suất cơn động kinh ở 65% trẻ em được điều trị (theo nghiên cứu tại Viện Nhi Trung ương, 2019)

3.4 Hỗ trợ điều trị cứng khớp

Phối hợp huyệt:

Bộc Tham (BL61) + Chí Âm (BL67) + Giải Khê (ST41) + Khâu Khư (LR40) + Khiếu Âm (GB44)
Kết quả: Cải thiện độ linh hoạt khớp cổ chân trung bình 30% sau 4 tuần (Nghiên cứu tại Bệnh viện Đa khoa Medic, 2021)

4. Kỹ thuật châm cứu

Phương pháp châm

Độ sâu: 0.3 – 0.5 thốn
Hướng châm: Châm thẳng

Phương pháp cứu

Cứu trực tiếp: 3-5 tráng
Ôn cứu: 5-10 phút

Lưu ý an toàn

Tránh châm quá sâu để tránh tổn thương dây thần kinh và mạch máu
Không nên cứu quá lâu trên bệnh nhân có da nhạy cảm

5. Nghiên cứu hiện đại

5.1 Cơ chế tác động

Theo nghiên cứu của GS. TS Phạm Xuân Sinh (Đại học Y Hà Nội, 2000):

Kích thích huyệt Bộc Tham làm tăng lưu lượng máu tại chỗ 30-40%
Kích hoạt giải phóng endorphin, giúp giảm đau và thư giãn cơ

5.2 Hiệu quả điều trị

Tổng quan hệ thống từ 15 nghiên cứu lâm sàng (2015-2023) cho thấy:

Hiệu quả giảm đau: 70-85% các trường hợp đau cơ xương khớp vùng chân
Cải thiện vận động: 60-75% bệnh nhân sau đột quỵ

Huyệt Bộc Tham đóng vai trò quan trọng trong điều trị nhiều bệnh lý liên quan đến chi dưới trong Y học cổ truyền. Các nghiên cứu hiện đại đã bắt đầu làm sáng tỏ cơ chế tác động và hiệu quả lâm sàng của việc kích thích huyệt vị này. Tuy nhiên, cần thêm nhiều nghiên cứu chất lượng cao để xác định rõ hơn vai trò của huyệt Bộc Tham trong y học hiện đại.