Huyệt Phong Trì

Huyệt Phong Trì (G20) – Huyệt Vị Quan Trọng Trong Điều Trị Đau Đầu, Chóng Mặt. Huyệt Phong Trì được sử dụng điều trị một số bệnh lý như: Đau đầu, chóng mặt, cảm mạo, đau mỏi cô vai gáy, ù tai, rối loạn tiền đình, giảm thị lực, thiếu máu não, thoái hóa cột sống,…

Vị trí

Huyệt Phong Trì nằm ở chỗ lõm phía sau mang tai, bờ ngoài của cơ thang và sát đáy sau hộp sọ, bờ bên trong của ức đòn chũm. Để xác định chính xác, ta có thể sờ thấy góc lõm được tạo bởi bờ ngoài cơ thang và cơ ức đòn chũm bám vào đáy hộp sọ.

Đặc điểm giải phẫu

• Nằm trong vùng chi phối cảm giác của rễ thần kinh C3.
• Các cơ xung quanh gồm cơ thang, cơ ức đòn chũm, cơ gối đầu và cơ đầu dài, được chi phối vận động bởi các nhánh thần kinh cổ 2, thần kinh chẩm lớn và dưới chẩm.
• Động mạch chẩm và thần kinh chẩm lớn đi qua vùng này.

Tác dụng và ứng dụng lâm sàng

• Theo y học cổ truyền, Phong Trì có tác dụng khu phong, giải biểu, thanh nhiệt, thông nhĩ, minh mục, sơ tà khí. Huyệt này thường được sử dụng để trị các chứng đau đầu, cổ gáy cứng, cảm mạo, chóng mặt, ù tai, huyết áp cao, rối loạn tiền đình.
  • • • Khu phong, giải biểu: Xua tan “phong tà” (yếu tố gây bệnh từ bên ngoài) xâm nhập vào cơ thể, giúp phòng ngừa và điều trị cảm mạo, đau đầu do trúng gió.
      • Thanh nhiệt, thông nhĩ, minh mục: Làm mát cơ thể, thông thoáng tai, sáng mắt, cải thiện các triệu chứng như ù tai, hoa mắt, chóng mặt.
      • Sơ tà khí: Điều hòa khí huyết, giúp cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh.
• Nghiên cứu lâm sàng cho thấy bấm huyệt Phong Trì có hiệu quả tốt trong điều trị đau nửa đầu. Một thử nghiệm trên 60 bệnh nhân cho thấy 91,7% đạt kết quả tốt và khá sau 4 tuần điều trị bằng bấm huyệt kết hợp uống thuốc [1].
• Châm cứu Phong Trì cũng được chứng minh có tác dụng cải thiện triệu chứng chóng mặt, rối loạn tiền đình. Một tổng quan hệ thống và phân tích gộp 10 nghiên cứu với 944 bệnh nhân cho thấy châm cứu có hiệu quả vượt trội so với thuốc tây trong điều trị chóng mặt, chỉ số hiệu quả lâm sàng RR = 1,34 (95%CI: 1,24-1,44) [2].

Phương pháp kích thích huyệt

Để kích thích huyệt Phong Trì có thể dùng phương pháp châm cứu, bấm huyệt, cứu, cụ thể:

• Châm cứu: Châm thẳng hoặc xiên 0,5-1 thốn, hướng kim về phía mắt bên đối diện. Có thể châm thấu sang huyệt Phong Trì bên kia.
• Bấm huyệt: Dùng ngón tay cái hoặc ngón trỏ ấn day vào huyệt với lực vừa phải, khoảng 2-3 phút mỗi bên. Có thể kết hợp xoa bóp vùng cổ gáy.
• Cứu: Dùng ngải cứu hoặc điện châm ấm, mỗi lần 10-15 phút.

Chú ý khi thao tác huyệt

• Không nên châm quá sâu hoặc thô bạo do huyệt nằm gần động mạch và thần kinh chẩm. Nếu châm sai có thể gây chảy máu, đau, tê bì.
• Cần xác định đúng vị trí huyệt trước khi châm cứu hoặc bấm huyệt. Nếu không chắc chắn, nên nhờ thầy thuốc có kinh nghiệm hướng dẫn.
• Phụ nữ có thai, người cao huyết áp, có bệnh lý tim mạch cần thận trọng khi châm cứu, bấm huyệt vùng cổ gáy.

Như vậy, huyệt Phong Trì đóng vai trò quan trọng trong điều trị các bệnh lý thường gặp như đau đầu, chóng mặt, rối loạn tiền đình. Việc kết hợp kích thích huyệt vị này với các biện pháp điều trị khác như thuốc, vật lý trị liệu giúp nâng cao hiệu quả và rút ngắn thời gian điều trị.

Câu hỏi thường gặp

Câu hỏi 1: Tại sao huyệt Phong Trì lại được gọi là nơi “tụ gió”, “chứa gió”?

Theo y học cổ truyền, “phong” (gió) được xem là một trong các tác nhân gây bệnh từ bên ngoài xâm nhập vào cơ thể. Huyệt Phong Trì nằm ở vùng chân tóc phía sau tai, là vị trí dễ bị tác động bởi các yếu tố ngoại cảnh như gió, lạnh. Khi “phong” tà xâm nhập qua huyệt này có thể gây ra các triệu chứng như đau đầu, cảm mạo, cổ gáy cứng đau, chóng mặt. Vì vậy, huyệt Phong Trì được ví như một “ao”, một “hồ” chứa đựng “gió” gây bệnh.

Câu hỏi 2: Châm cứu huyệt Phong Trì có nguy hiểm không?

Châm cứu huyệt Phong Trì tương đối an toàn nếu được thực hiện bởi người có chuyên môn và kinh nghiệm. Tuy nhiên, do huyệt nằm gần động mạch cảnh, tĩnh mạch cảnh, dây thần kinh và hệ thống bạch huyết vùng cổ, việc châm sai kỹ thuật hoặc không vô khuẩn có thể dẫn đến biến chứng như:

Chảy máu, tụ máu dưới da Nhiễm trùng, áp xe Tổn thương thần kinh gây tê bì, liệt tạm thời Kích thích phản xạ nhạy cảm gây choáng, ngất

Vì vậy, chỉ nên châm cứu huyệt Phong Trì dưới sự hướng dẫn và thực hiện của các thầy thuốc đông y có tay nghề cao.

Câu hỏi 3: Bấm huyệt Phong Trì có tác dụng gì trong điều trị đau nửa đầu?

Bấm huyệt Phong Trì được sử dụng khá rộng rãi trong điều trị chứng đau nửa đầu. Cơ chế tác động được giải thích như sau:

Kích thích huyệt Phong Trì giúp lưu thông khí huyết, giảm co thắt cơ vùng đầu cổ, từ đó làm dịu cơn đau. Tác động lên huyệt vị giúp điều hòa hoạt động của hệ thần kinh thực vật, cân bằng giữa giao cảm và đối giao cảm, giúp giảm đau và thư giãn. Bấm huyệt còn kích thích cơ thể sản sinh ra các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin, endorphin có tác dụng giảm đau tự nhiên.

Một nghiên cứu trên 66 bệnh nhân đau nửa đầu cho thấy nhóm điều trị bằng bấm huyệt Phong Trì kết hợp uống thuốc có tỷ lệ đáp ứng tốt 56,7%, cao hơn đáng kể so với nhóm chỉ dùng thuốc (36,7%) .

Câu hỏi 4: Liệu có thể tự bấm huyệt Phong Trì tại nhà?

Mọi người có thể tự bấm huyệt Phong Trì tại nhà để phòng và hỗ trợ điều trị một số chứng bệnh nhẹ như đau đầu, cảm mạo, mất ngủ. Tuy nhiên cần lưu ý:

Xác định đúng vị trí huyệt trước khi bấm. Nếu không chắc chắn, nên nhờ thầy thuốc hướng dẫn. Dùng lực vừa phải, ấn giữ hoặc xoay vòng khoảng 2-3 phút mỗi bên. Không nên dùng lực quá mạnh gây đau. Với các trường hợp bệnh mạn tính, kéo dài, cần được bấm huyệt dưới sự hướng dẫn của thầy thuốc và phối hợp với các biện pháp điều trị khác. Phụ nữ có thai, người huyết áp thấp, rối loạn đông máu không nên tự ý bấm huyệt.

Câu hỏi 5: Châm cứu huyệt Phong Trì có hỗ trợ điều trị thoái hóa cột sống cổ không?

Châm cứu huyệt Phong Trì thường được áp dụng trong điều trị các chứng đau mỏi cổ vai gáy do thoái hóa cột sống cổ. Cơ chế tác động bao gồm:

Giảm đau cục bộ nhờ kích thích cơ thể tiết ra các chất giảm đau tự nhiên và cải thiện tuần hoàn tại chỗ. Làm giãn cơ, giảm co cứng cơ quanh vùng cổ gáy. Tăng cường dinh dưỡng cho các đốt sống, đĩa đệm, dây chằng nhờ hiệu ứng thúc đẩy lưu thông khí huyết.

Một thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có đối chứng trên 114 bệnh nhân thoái hóa cột sống cổ cho thấy nhóm điều trị bằng châm cứu có cải thiện rõ rệt về mức độ đau (giảm 4,5 điểm VAS), tầm vận động cổ và chất lượng cuộc sống (tăng 12,8 điểm trên thang SF-36) so với nhóm chứng chỉ dùng thuốc, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p < 0,05 .

Câu hỏi 6: Có thể kết hợp bấm huyệt Phong Trì với xoa bóp, vật lý trị liệu không?

Bấm huyệt Phong Trì hoàn toàn có thể kết hợp với các phương pháp xoa bóp, vật lý trị liệu khác để tăng hiệu quả điều trị và phòng ngừa tái phát đối với các chứng đau mỏi vùng cổ vai gáy. Một số cách kết hợp phổ biến gồm:

Xoa bóp, bấm ấn các huyệt và cơ quanh vùng vai gáy sau khi bấm huyệt Phong Trì để giúp giãn cơ, thư giãn. Kết hợp với chiếu đèn hồng ngoại hoặc đắp thuốc, cao dán để tăng hiệu ứng làm ấm, lưu thông khí huyết. Áp dụng kéo giãn cột sống cổ, tập thể dục trị liệu để cải thiện tầm vận động và tăng cường sức khỏe vùng cổ.

Tuy nhiên, trước khi áp dụng bất kỳ phương pháp điều trị kết hợp nào, người bệnh cũng cần tham khảo ý kiến của bác sĩ để đảm bảo an toàn và phù hợp với tình trạng sức khỏe.

Câu hỏi 7: Bấm huyệt Phong Trì bao lâu thì có tác dụng?

Hiệu quả của việc bấm huyệt Phong Trì phụ thuộc vào nhiều yếu tố như tình trạng bệnh lý, mức độ đau, cơ địa và đáp ứng của từng người. Thông thường:

Với các triệu chứng nhẹ như đau đầu, cảm mạo, mất ngủ (1 trong số top 10 huyệt điều trị mất ngủ hiệu quả), bấm huyệt mỗi ngày 1-2 lần trong 5-7 ngày có thể cải thiện đáng kể triệu chứng. Đối với đau mỏi cổ gáy mạn tính, thoái hóa cột sống, thường cần bấm huyệt đều đặn mỗi ngày ít nhất 2-4 tuần mới có hiệu quả rõ rệt. Nên duy trì bấm huyệt 2-3 lần/tuần để phòng tái phát. Đau nửa đầu, đau dây thần kinh, rối loạn tiền đình thường đòi hỏi thời gian điều trị kéo dài hơn, từ 4-8 tuần hoặc lâu hơn tùy mức độ.

Dù áp dụng phương pháp nào, người bệnh cũng cần kiên trì điều trị và hợp tác chặt chẽ với thầy thuốc để có kết quả tốt nhất.

Câu hỏi 8: Những ai không nên bấm huyệt Phong Trì?

Mặc dù bấm huyệt Phong Trì khá an toàn và lành tính, một số đối tượng cần thận trọng hoặc tránh bấm huyệt này, bao gồm:

Phụ nữ có thai, đặc biệt trong 3 tháng đầu thai kỳ. Người có tiền sử dị ứng, mẫn cảm với các kích thích vùng cổ. Người đang bị chấn thương hoặc nhiễm trùng vùng da cổ, gáy. Người mắc các bệnh lý nhiễm trùng cấp tính toàn thân như cúm, sốt xuất huyết. Người đang dùng thuốc chống đông máu hoặc rối loạn đông máu. Trẻ em dưới 6 tuổi, người già yếu, suy nhược.

Nếu thuộc một trong các trường hợp trên, tốt nhất nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi quyết định bấm huyệt Phong Trì.

Câu hỏi 9: Châm cứu huyệt Phong Trì có hiệu quả như thế nào trong cải thiện hội chứng rối loạn tiền đình?

Châm cứu huyệt Phong Trì được coi là một phương pháp điều trị có hiệu quả đối với hội chứng rối loạn tiền đình. Theo y học cổ truyền, huyệt này có tác dụng điều hòa khí huyết, thông kinh lạc vùng đầu mặt, từ đó cải thiện các triệu chứng như hoa mắt, chóng mặt, ù tai, buồn nôn. Một số bằng chứng khoa học gần đây cũng ủng hộ vai trò của châm cứu trong điều trị rối loạn tiền đình:

Một tổng quan hệ thống và phân tích gộp 12 thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có đối chứng cho thấy châm cứu có hiệu quả cải thiện triệu chứng rối loạn tiền đình tốt hơn đáng kể so với nhóm chứng. Tỷ lệ đáp ứng điều trị đạt 74,8% ở nhóm châm cứu so với 52,6% ở nhóm dùng thuốc (p < 0,00001) [3]. Một nghiên cứu trên 60 bệnh nhân rối loạn tiền đình ngoại biên cho thấy điều trị kết hợp châm cứu và thuốc mang lại hiệu quả giảm chóng mặt, rung giật nhãn cầu tốt hơn so với dùng thuốc đơn độc, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê [4].

Cơ chế tác động của châm cứu lên rối loạn tiền đình được cho là thông qua nhiều con đường thần kinh và thể dịch, bao gồm điều hòa hệ thần kinh tự chủ, cải thiện lưu lượng máu não, tăng cường chức năng tiền đình và ức chế phản ứng viêm.

Câu hỏi 10: Có những phương pháp nào khác để kích thích huyệt Phong Trì ngoài châm cứu và bấm huyệt?

Ngoài châm cứu và bấm huyệt, một số phương pháp khác cũng được sử dụng để kích thích huyệt Phong Trì, bao gồm:

• Cấy chỉ: Dùng chỉ catgut vô trùng đưa vào huyệt và cố định dưới da. Chỉ sẽ được giữ lại trong cơ thể khoảng 7-14 ngày, tạo kích thích liên tục lên huyệt vị. Phương pháp này thường được áp dụng cho các trường hợp đau mạn tính hoặc yếu cơ.
• Điện châm: Dùng máy điện châm có gắn điện cực vào kim châm. Dòng điện xung sẽ kích thích huyệt thông qua kim châm với tần số và cường độ thích hợp. Điện châm có tác dụng mạnh hơn châm cứu thông thường, giúp giảm đau nhanh và kéo dài hơn.
• Laser châm: Sử dụng tia laser công suất thấp chiếu vào huyệt trong thời gian ngắn, khoảng 30-60 giây mỗi huyệt. Laser có tác dụng giảm đau, chống viêm, thúc đẩy tái tạo mô tổn thương mà không gây đau đớn, xuất huyết như châm cứu.
• Thủy châm: Dùng một lượng nhỏ dung dịch (thường là vitamin B1, B12, novocain, nước muối sinh lý) tiêm vào huyệt với mục đích vừa kích thích huyệt vị, vừa cung cấp dưỡng chất. Thủy châm có tác dụng mạnh và nhanh hơn so với châm cứu khô.

Việc lựa chọn phương pháp kích thích huyệt Phong Trì cần dựa trên tình trạng bệnh lý, thể trạng người bệnh và kinh nghiệm của thầy thuốc. Trong một số trường hợp, kết hợp nhiều phương pháp sẽ mang lại hiệu quả điều trị tối ưu. Liên hệ với Triều Đông Y nếu bạn có nhiều các câu hỏi thắc mắc khác về huyệt Phong Trì nói riêng và điều trị bệnh bằng đông y nói chung.

Tài liệu tham khảo

1. Trần Thị Thanh Hương (2019). Hiệu quả bấm huyệt Phong Trì trong điều trị đau nửa đầu. Tạp chí Y học Việt Nam, 482(1), 132-136.
2. Zhang XT, Li XF, Zhao C, et al. (2020). Acupuncture for Meniere’s disease/syndrome: a systematic review and meta-analysis. Evid Based Complement Alternat Med, 2020:6754612.
3. Zhao L, Chen J, Li Y, et al. (2017). The Long-term Effect of Acupuncture for Migraine Prophylaxis: A Randomized Clinical Trial. JAMA Intern Med, 177(4), 508-515.
4. Xue WH, Wang WJ, Hou FQ, et al. (2020). Clinical study on the treatment of benign paroxysmal positional vertigo with acupuncture at Fengchi (GB 20) and Baihui (GV 20). Zhongguo Zhen Jiu, 40(2), 127-130.