Mạch Xung

Mạch Xung, hay còn gọi là Chong Mai, là một trong Bát Mạch Kỳ Kinh (Tám Mạch Kỳ Diệu), đóng vai trò vô cùng quan trọng trong y học cổ truyền (YHCT). Được mệnh danh là “Bể của Máu” (Sea of Blood) và “Bể của Thập Nhị Kinh Mạch”, Mạch Xung có liên quan mật thiết đến chức năng sinh sản, kinh nguyệt, và sự lưu thông khí huyết trong cơ thể.

Lộ trình đường đi chi tiết và đầy đủ của mạch xung

Mạch Xung có một lộ trình phức tạp, bắt nguồn từ sâu bên trong cơ thể và chia thành nhiều nhánh khác nhau:

Các mối liên hệ giữa mạch xung và các kinh mạch khác

Mạch Xung có mối quan hệ mật thiết với nhiều kinh mạch khác, tạo nên một mạng lưới phức tạp và tinh vi:

Triệu chứng khi mạch xung rối loạn: Biểu hiện lâm sàng và nguyên nhân

Khi Mạch Xung bị rối loạn, có thể xuất hiện nhiều triệu chứng khác nhau, tùy thuộc vào vị trí và mức độ mất cân bằng:

1. Rối Loạn Nhánh Ở Bụng

2. Rối Loạn Nhánh Ngực và Mặt

Dữ liệu từ “Châm Cứu Đại Thành” (quyển 5):

Sách Châm Cứu Đại Thành (một trong những tác phẩm kinh điển của YHCT) đã tổng kết các triệu chứng khi Mạch Xung có bệnh như sau:

• Tức ngực
• Đau thượng vị
• Ói mửa sau khi ăn
• Hơi dồn ở ngực
• Đau hạ sườn
• Đau quanh rốn
• Bệnh ở trường vị do phong kèm sốt
• Ớn lạnh và đau vùng tim
• Ở phụ nữ: bệnh phụ khoa, sót nhau, rong kinh

Huyệt khai (giao hội huyệt) của mạch xung và cách sử dụng trong điều trị

Huyệt khai của Mạch Xung: Công Tôn (SP4)

• • Vị trí: Nằm ở mặt trong bàn chân, trước đầu sau của xương bàn ngón 1 (ngón cái).
  • Đặc điểm: Là huyệt Lạc của kinh Tỳ, có liên quan mật thiết đến chức năng tiêu hóa và vận hóa của Tỳ.

Huyệt phối hợp: Nội Quan (PC6)

• • Vị trí: Nằm ở mặt trong cẳng tay, giữa hai gân cơ gan tay lớn và bé, cách lằn chỉ cổ tay 2 thốn.
  • Đặc điểm: Là huyệt Lạc của kinh Tâm Bào, có tác dụng điều hòa khí huyết, an thần, và giảm đau.

Phương pháp sử dụng (Bát Mạch Giao Hội Huyệt)

Lưu ý quan trọng: Việc châm cứu và sử dụng huyệt đạo cần được thực hiện bởi thầy thuốc YHCT có chuyên môn và kinh nghiệm. Không tự ý châm cứu tại nhà. 

Các Nghiên Cứu và Bằng Chứng Hiện Đại

Mặc dù YHCT dựa trên nền tảng lý luận và kinh nghiệm hàng ngàn năm, các nghiên cứu hiện đại đang dần làm sáng tỏ cơ chế tác dụng của châm cứu và các huyệt đạo, bao gồm cả Mạch Xung. Ví dụ:

• Các nghiên cứu về điện châm (electroacupuncture) cho thấy kích thích huyệt Công Tôn và Nội Quan có thể ảnh hưởng đến hệ thần kinh tự chủ, điều hòa nội tiết tố, và giảm viêm.
• Nghiên cứu về ảnh hưởng của châm cứu lên hoạt động của não bộ cho thấy sự thay đổi trong các vùng não liên quan đến cảm xúc, đau, và chức năng sinh sản khi kích thích các huyệt đạo liên quan đến Mạch Xung.
• Tuy nhiên vẫn cần có thêm nhiều nghiên cứu với quy mô lớn và phương pháp chặt chẽ để khẳng định các tác dụng này một cách khoa học.

Ứng dụng lâm sàng của mạch xung: điều trị bệnh gì?

Dựa trên lộ trình, các mối liên hệ, và triệu chứng rối loạn, Mạch Xung được ứng dụng rộng rãi trong điều trị nhiều bệnh lý, đặc biệt là các bệnh liên quan đến:

Hệ Sinh Dục – Tiết Niệu (Trọng Tâm)

• Phụ nữ:
  • • Rối loạn kinh nguyệt: Kinh nguyệt không đều, rong kinh, băng huyết, thống kinh (đau bụng kinh), vô kinh (không có kinh nguyệt).
    • Bệnh lý phụ khoa: Viêm âm đạo, viêm cổ tử cung, u xơ tử cung, lạc nội mạc tử cung.
    • Hiếm muộn, vô sinh: Mạch Xung được coi là “Bể của Huyết”, nuôi dưỡng bào thai, nên có vai trò quan trọng trong việc thụ thai và duy trì thai kỳ.
    • Các vấn đề thời kỳ mang thai: Ốm nghén, dọa sảy thai, thai lưu.
    • Các vấn đề sau sinh: Sót nhau, ít sữa, tắc tia sữa.
• Nam giới:
  • • Rối loạn chức năng sinh lý: Liệt dương, xuất tinh sớm, di tinh, mộng tinh.
    • Viêm tuyến tiền liệt, viêm tinh hoàn.

Hệ Tiêu Hóa

• Đau bụng, đầy hơi, khó tiêu, nôn mửa, đặc biệt là các triệu chứng liên quan đến khí nghịch (khí đi ngược lên).

Hệ Tim Mạch – Hô Hấp

• Đau tức ngực, khó thở, hồi hộp, đánh trống ngực (do khí huyết ứ trệ ở vùng ngực).

Các bệnh khác

• Đau vùng thắt lưng, cột sống
• Đau đầu, hoa mắt, chóng mặt, ù tai (Do khí huyết không đầy đủ)

Nghiên cứu hiện đại về mạch xung và châm cứu

Mặc dù YHCT đã sử dụng Mạch Xung trong hàng ngàn năm, khoa học hiện đại vẫn đang trong quá trình khám phá cơ chế tác dụng của nó. Dưới đây là một số hướng nghiên cứu đáng chú ý:

Tác động lên hệ nội tiết

• Nhiều nghiên cứu cho thấy châm cứu các huyệt trên Mạch Xung (đặc biệt là Công Tôn, Nội Quan, Tam Âm Giao) có thể ảnh hưởng đến nồng độ các hormone sinh dục như FSH, LH, Estrogen, Progesterone, testosterone.
• Điều này có thể giải thích một phần tác dụng của Mạch Xung trong điều trị các rối loạn kinh nguyệt và hiếm muộn.

Tác động lên hệ thần kinh

• Châm cứu có thể kích thích hệ thần kinh tự chủ, giúp điều hòa hoạt động của các cơ quan nội tạng, bao gồm cả tử cung và buồng trứng.
• Nghiên cứu fMRI (chụp cộng hưởng từ chức năng) cho thấy châm cứu có thể thay đổi hoạt động của các vùng não liên quan đến cảm xúc, đau, và chức năng sinh sản.

Tác động lên hệ miễn dịch

• • Một số nghiên cứu cho thấy châm cứu có thể tăng cường hệ miễn dịch, giảm viêm, và cải thiện tuần hoàn máu.
  • Điều này có thể giải thích tác dụng của Mạch Xung trong điều trị các bệnh lý viêm nhiễm phụ khoa.

Cơ chế giảm đau

• • Châm cứu kích thích giải phóng endorphin (chất giảm đau tự nhiên của cơ thể) và các chất dẫn truyền thần kinh khác, giúp giảm đau bụng kinh và các cơn đau khác liên quan đến Mạch Xung.

Ví dụ về nghiên cứu:

• Một nghiên cứu trên tạp chí Journal of Traditional Chinese Medicine cho thấy châm cứu huyệt Công Tôn và Tam Âm Giao có hiệu quả trong việc giảm đau bụng kinh nguyên phát.
• Một nghiên cứu khác trên tạp chí Fertility and Sterility cho thấy châm cứu có thể cải thiện tỷ lệ mang thai ở phụ nữ đang điều trị thụ tinh trong ống nghiệm (IVF).

Lưu ý: Các nghiên cứu về châm cứu và Mạch Xung vẫn còn hạn chế về số lượng và chất lượng. Cần có thêm nhiều nghiên cứu quy mô lớn, thiết kế chặt chẽ để khẳng định các tác dụng này một cách khoa học.

Lưu ý khi sử dụng mạch xung trong điều trị

Mạch Xung là một mạch quan trọng trong YHCT, có vai trò đặc biệt trong điều hòa khí huyết, kinh nguyệt, và chức năng sinh sản. Việc hiểu rõ về lộ trình, các mối liên hệ, và ứng dụng lâm sàng của Mạch Xung có thể giúp chúng ta chăm sóc sức khỏe một cách toàn diện và hiệu quả hơn.