Y Học Cổ Truyền Việt Nam: Nền Tảng Vững Chắc và Tiềm Năng Phát Triển Trong Chăm Sóc Sức Khỏe Hiện Đại

Y học cổ truyền (YHCT) không chỉ là một phần di sản văn hóa quý báu của Việt Nam mà còn là một trụ cột quan trọng trong hệ thống chăm sóc sức khỏe quốc gia. Bài viết này sẽ đi sâu vào vai trò, thực trạng, thách thức và giải pháp phát triển YHCT, đồng thời nhấn mạnh vai trò của Hội Đông y Việt Nam trong việc định hướng và thúc đẩy lĩnh vực này.

Vị Trí Then Chốt Của Y Học Cổ Truyền Trong Hệ Thống Y Tế Việt Nam

YHCT đã đồng hành cùng lịch sử dân tộc Việt Nam hơn 4.000 năm, không ngừng bồi đắp và phát triển, trở thành một phần không thể thiếu trong công tác bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân.

Sự công nhận của Nhà nước

• YHCT được xác định là 1 trong 2 nền y học chính thống (cùng với Y học hiện đại) trong hệ thống y tế Việt Nam.
• Quyết định số 1893/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ đã đặt ra mục tiêu cụ thể về tỷ lệ khám chữa bệnh bằng YHCT và kết hợp YHCT với Y học hiện đại tại tất cả các tuyến:
  • • Đến năm 2025: Tuyến trung ương (15%), tuyến tỉnh (20%), tuyến huyện (25%), tuyến xã (30%).
    • Đến năm 2030: Tuyến trung ương (20%), tuyến tỉnh (25%), tuyến huyện (30%), tuyến xã (40%).
• Tỷ lệ chi trả thuốc Dược Liệu, thuốc cổ truyền từ quỹ bảo hiểm y tế:
  • • Đến năm 2025: Tối thiểu 20%.
    • Đến năm 2030: Tối thiểu 30%.
    • Chi phí sử dụng dược liệu tại địa phương tối thiểu 5%.

Mạng lưới cơ sở YHCT rộng khắp

• 67 bệnh viện YHCT chuyên biệt trên toàn quốc (cập nhật đến năm 2023).
• Hàng ngàn phòng khám YHCT tư nhân.
• Khoa/Tổ YHCT tại hầu hết các bệnh viện đa khoa tuyến tỉnh và huyện. Ví dụ: Bệnh viện Y học cổ truyền Trung ương, Bệnh viện Y học cổ truyền TP.HCM, Viện Y dược học dân tộc TP.HCM…

Nghiên cứu khoa học chứng minh hiệu quả

• Nghiên cứu về tác dụng của châm cứu trong giảm đau, điều trị rối loạn tiêu hóa, hỗ trợ cai nghiện…
• Nghiên cứu về các bài thuốc cổ truyền trong điều trị các bệnh mãn tính như viêm khớp, tiểu đường, huyết áp cao…
• Ví dụ: Nghiên cứu của Viện Y dược học dân tộc TP.HCM về hiệu quả của bài thuốc “Lục vị địa hoàng hoàn” trong điều trị bệnh thận mãn.

Đào tạo nhân lực chuyên sâu

• Nhiều trường đại học, cao đẳng y dược có khoa/bộ môn YHCT.
• Các trường chuyên đào tạo YHCT: Đại học Y Hà Nội (có Khoa Y học cổ truyền), Học viện Y Dược học cổ truyền Việt Nam…
• Các chương trình đào tạo liên tục, bồi dưỡng chuyên môn cho các thầy thuốc YHCT.

Thực Trạng, Thách Thức và Cơ Hội Phát Triển

Thực trạng

• Ưu điểm:
  • • Hiệu quả trong điều trị các bệnh mãn tính, không lây nhiễm: YHCT có thế mạnh trong điều trị các bệnh như đau xương khớp, thoái hóa cột sống, hen suyễn, mất ngủ, rối loạn tiêu hóa…
    • An toàn, ít tác dụng phụ: Các phương pháp điều trị và bài thuốc YHCT thường sử dụng các nguyên liệu tự nhiên, ít gây tác dụng phụ.
    • Chi phí hợp lý: So với nhiều phương pháp điều trị hiện đại, chi phí điều trị bằng YHCT thường thấp hơn.
    • Sự tin tưởng ngày càng tăng của người dân, đặc biệt trong chăm sóc sức khỏe ban đầu và phục hồi chức năng.
• Thách thức:
  • • Quản lý chất lượng: Cần kiểm soát chặt chẽ chất lượng dược liệu, sản phẩm YHCT, và hoạt động của các cơ sở khám chữa bệnh YHCT.
    • Cạnh tranh với Y học hiện đại: YHCT cần chứng minh hiệu quả và ưu thế của mình để thu hút người bệnh.
    • Thiếu hụt nhân lực chất lượng cao: Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ thầy thuốc YHCT.
    • Nghiên cứu khoa học còn hạn chế: Cần đầu tư nhiều hơn cho nghiên cứu khoa học để chứng minh cơ sở khoa học của YHCT.

Giá trị của các bài thuốc, cây thuốc

• • Giá trị điều trị được tích luỹ qua kinh nghiệm thực tiễn, được truyền lại qua nhiều thế hệ.
  • Nhiều bài thuốc gia truyền nổi tiếng và bí truyền vẫn được lưu giữ, nhưng cần được nghiên cứu và chuẩn hóa để sử dụng rộng rãi.

Cơ hội

• Xu hướng “trở về với tự nhiên”: Ngày càng có nhiều người quan tâm đến các phương pháp chăm sóc sức khỏe tự nhiên, ít xâm lấn.
• Chính sách hỗ trợ của Nhà nước: Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách khuyến khích phát triển YHCT.
• Tiềm năng dược liệu phong phú: Việt Nam có nguồn dược liệu đa dạng, là cơ sở để phát triển các sản phẩm YHCT chất lượng cao.

Giải Pháp Nhân Rộng Các Bài Thuốc Gia Truyền và Sử Dụng An Toàn

Các bài thuốc gia truyền là một kho tàng tri thức quý giá, cần được bảo tồn và phát huy. Để nhân rộng và sử dụng an toàn, cần thực hiện các bước sau:

Nghiên cứu và Thu Thập Bài Bản

• Phỏng vấn: Gặp gỡ các lương y, thầy thuốc gia truyền, người nắm giữ bài thuốc để thu thập thông tin chi tiết (thành phần, cách bào chế, liều dùng, chỉ định, chống chỉ định…).
• Ghi chép: Lập hồ sơ chi tiết cho từng bài thuốc, bao gồm cả câu chuyện, kinh nghiệm sử dụng thực tế.
• Tham khảo tài liệu cổ: Nghiên cứu các sách thuốc cổ, gia phả dòng họ để đối chiếu, bổ sung thông tin.

Kiểm Nghiệm Khoa Học và Đánh Giá An Toàn

• Phân tích thành phần hóa học: Xác định các hoạt chất có trong bài thuốc.
• Thử nghiệm tiền lâm sàng: Đánh giá tác dụng dược lý và độc tính trên động vật thí nghiệm.
• Thử nghiệm lâm sàng: Thử nghiệm trên người tình nguyện (theo quy trình nghiêm ngặt) để đánh giá hiệu quả và độ an toàn.

Xây Dựng Quy Trình Chuẩn Hóa (GMP)

• Nguồn gốc dược liệu: Xác định rõ nguồn gốc, tiêu chuẩn chất lượng của từng Vị thuốc.
• Quy trình bào chế: Xây dựng quy trình bào chế chuẩn, đảm bảo tính ổn định và đồng nhất của sản phẩm.
• Kiểm soát chất lượng: Kiểm tra chất lượng sản phẩm ở từng công đoạn, đảm bảo đạt tiêu chuẩn trước khi đưa ra thị trường.

Đào Tạo và Nâng Cao Năng Lực

• Tổ chức các lớp tập huấn: Đào tạo cho các lương y, thầy thuốc về kiến thức khoa học, kỹ năng bào chế, sử dụng bài thuốc gia truyền.
• Cập nhật kiến thức: Cung cấp thông tin mới về các nghiên cứu, ứng dụng YHCT.

Tuyên Truyền và Giáo Dục Cộng Đồng

• Truyền thông: Sử dụng các kênh truyền thông (báo chí, truyền hình, mạng xã hội…) để giới thiệu về các bài thuốc gia truyền đã được kiểm chứng.
• Tư vấn: Cung cấp thông tin, tư vấn cho người dân về cách sử dụng bài thuốc an toàn, hiệu quả.
• Hội thảo, sự kiện: Tổ chức các buổi nói chuyện, hội thảo về YHCT và các bài thuốc gia truyền.

Hợp Tác và Chia Sẻ

• Liên kết với các cơ sở y tế: Hợp tác với các bệnh viện, phòng khám để đưa các bài thuốc gia truyền vào sử dụng.
• Hợp tác với các nhà khoa học: Mời các nhà khoa học tham gia nghiên cứu, phát triển bài thuốc.

Xây Dựng Cơ Sở Dữ Liệu

• Tạo cơ sở dữ liệu trực tuyến: Lưu trữ thông tin về các bài thuốc gia truyền (thành phần, công dụng, cách dùng, nghiên cứu liên quan…).
• Chia sẻ thông tin: Tạo điều kiện cho các nhà nghiên cứu, thầy thuốc, người dân truy cập, tìm kiếm thông tin.

Quản Lý và Giám Sát

• Cấp phép: Cấp phép lưu hành cho các bài thuốc gia truyền đã được kiểm chứng.
• Giám sát: Theo dõi, giám sát việc sử dụng bài thuốc để phát hiện và xử lý kịp thời các vấn đề phát sinh.

Giải Pháp Nâng Cao Nhận Thức và Trách Nhiệm Về Phát Triển YHCT

Để YHCT thực sự phát triển và đóng góp vào sự nghiệp chăm sóc sức khỏe nhân dân, cần nâng cao nhận thức và trách nhiệm của toàn xã hội.

Giáo Dục và Đào Tạo

• Đưa YHCT vào chương trình học: Giảng dạy kiến thức về YHCT cho học sinh, sinh viên các cấp.
• Đào tạo chuyên sâu: Mở rộng các chương trình đào tạo YHCT ở các trường đại học, cao đẳng y dược.
• Bồi dưỡng thường xuyên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng, cập nhật kiến thức cho các thầy thuốc YHCT.

Truyền Thông Đa Phương Tiện

• Sử dụng đa dạng các kênh: Báo chí, truyền hình, phát thanh, mạng xã hội, website…
• Nội dung phong phú: Bài viết, phóng sự, video, infographic, podcast…
• Thông điệp rõ ràng: Nhấn mạnh vai trò, lợi ích của YHCT, các bài thuốc hay, phương pháp điều trị hiệu quả.
• Tổ chức các chiến dịch truyền thông: “Tháng Y học cổ truyền”, “Ngày hội Y học cổ truyền”…

Tổ Chức Hội Thảo, Tọa Đàm:

• Mời chuyên gia: Các nhà khoa học, lương y, thầy thuốc uy tín…
• Chủ đề thiết thực: Các vấn đề nóng của YHCT, các bài thuốc mới, phương pháp điều trị tiên tiến…
• Tạo diễn đàn trao đổi: Khuyến khích thảo luận, chia sẻ kinh nghiệm giữa các thầy thuốc, nhà nghiên cứu và cộng đồng.

Hợp Tác và Liên Kết:

• Trong nước: Hợp tác với các bộ, ngành, địa phương, các tổ chức xã hội…
• Quốc tế: Hợp tác với các tổ chức YHCT quốc tế, các trường đại học, viện nghiên cứu…

Khuyến Khích Nghiên Cứu Khoa Học

• Hỗ trợ tài chính: Cung cấp kinh phí cho các đề tài nghiên cứu về YHCT.
• Tạo điều kiện thuận lợi: Hỗ trợ về cơ sở vật chất, trang thiết bị, thủ tục hành chính…
• Công bố kết quả: Đăng tải kết quả nghiên cứu trên các tạp chí khoa học, hội nghị, hội thảo…

Phát Triển Mô Hình Thực Hành

• Xây dựng các phòng khám YHCT kiểu mẫu: Đảm bảo chất lượng dịch vụ, uy tín.
• Tổ chức các hoạt động khám chữa bệnh từ thiện: Giúp người dân tiếp cận với YHCT.

Xây Dựng Cơ Sở Dữ Liệu, Xuất bản các ấn phẩm, tạp chí, các bài báo khoa học, các bài báo phổ thông

• Tạo cơ sở dữ liệu: Các bài thuốc, phương pháp liệu, cây thuốc, vị thuốc…
• Xuất bản các ấn phẩm, tạp chí, các bài báo khoa học, các bài báo phổ thông.

Khuyến Khích Sự Tham Gia Của Cộng Đồng

• Tổ chức các hoạt động cộng đồng: Khám bệnh miễn phí, tư vấn sức khỏe, hướng dẫn trồng và sử dụng cây thuốc…
• Tạo cơ chế phản hồi: Lắng nghe ý kiến của người dân về YHCT.

Vai Trò Của Hội Đông Y Việt Nam Trong Phát Triển Nền Y Dược Cổ Truyền

Hội Đông y Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng, thúc đẩy và phát triển nền YHCT Việt Nam.

Bảo Tồn và Phát Huy Giá Trị YHCT

• Sưu tầm, bảo tồn: Các bài thuốc cổ phương, gia truyền, kinh nghiệm dân gian…
• Nghiên cứu, phát triển: Ứng dụng khoa học công nghệ để nâng cao hiệu quả của YHCT.
• Chuẩn hóa: Xây dựng các quy trình, tiêu chuẩn cho các bài thuốc, phương pháp điều trị YHCT.

Đào Tạo và Phát Triển Nguồn Nhân Lực:

• Tổ chức các lớp đào tạo, bồi dưỡng: Nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng cho các hội viên.
• Hợp tác với các trường đại học, viện nghiên cứu: Đào tạo nhân lực YHCT chất lượng cao.
• Tổ chức các kỳ thi, sát hạch: Đánh giá năng lực của các thầy thuốc YHCT.

Nghiên Cứu Khoa Học và Ứng Dụng

• Khuyến khích nghiên cứu: Hỗ trợ các đề tài nghiên cứu về YHCT.
• Ứng dụng kết quả nghiên cứu: Đưa các kết quả nghiên cứu vào thực tiễn khám chữa bệnh.
• Hợp tác quốc tế: Trao đổi kinh nghiệm, chuyển giao công nghệ với các nước có nền YHCT phát triển.

Tư Vấn và Xây Dựng Chính Sách

• Tham gia góp ý: Xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến YHCT.
• Đề xuất chính sách: Hỗ trợ phát triển YHCT (về đào tạo, nghiên cứu, khám chữa bệnh, sản xuất thuốc…).
• Phản biện xã hội: Đánh giá, phản biện các chính sách, chương trình, dự án liên quan đến YHCT.

Tuyên Truyền và Nâng Cao Nhận Thức

• Tổ chức các hoạt động truyền thông: Hội thảo, tọa đàm, triển lãm, ngày hội YHCT…
• Phổ biến kiến thức: Về YHCT, các bài thuốc hay, phương pháp điều trị hiệu quả…
• Tư vấn sức khỏe: Cho cộng đồng về cách phòng và chữa bệnh bằng YHCT.
• Hợp tác với các cơ quan truyền thông: Đưa thông tin về YHCT đến với đông đảo người dân.

Thúc Đẩy Kết Hợp YHCT và Y Học Hiện Đại

• • Tạo cầu nối: Giữa các thầy thuốc YHCT và các bác sĩ Y học hiện đại.
  • Khuyến khích hợp tác: Trong nghiên cứu, khám chữa bệnh, đào tạo…
  • Xây dựng các mô hình kết hợp: YHCT và Y học hiện đại trong các bệnh viện, phòng khám.

Giám sát và đánh giá chất lượng dịch vụ khám chữa bệnh, dịch vụ đào tạo bằng YHCT tại các bệnh viện, trường học

Đây là một vai trò rất quan trọng vì chất lượng đào tạo các bác sĩ y học cổ truyền tương lai cũng là sứ mệnh đặt nền móng cho một tương lai phát triển bền vững của y học cổ truyền tại Việt Nam.

Nguồn: Tổng hợp theo bài phỏng vấn với PGS.TS. Đậu Xuân Cảnh trên báo Sức Khỏe & Đời Sống với tiêu đề Y học cổ truyền – Bộ phận quan trọng không thể tách rời trong chăm sóc sức khỏe được đăng tải 26-02-2025 09:00