Điểm Kích Hoạt (Trigger Point) Cơ Ức Đòn Chũm (Sternocleidomastoid)

Sơ đồ Điểm Kích Hoạt (Trigger Point) của Cơ Ức Đòn Chũm (Sternocleidomastoid)

Cơ ức đòn chũm thường được viết tắt là “SCM”.

Vùng Triệu Chứng

Đầu và Cổ

Các Triệu chứng Chính

• Đau sau đầu / Đau vùng chẩm
• Đau má (giống như viêm xoang)
• Chóng mặt khi quay đầu hoặc thay đổi tầm nhìn
• Nhìn đôi / Nhìn mờ / Nhìn chữ nhảy múa
• Ho khan
• Đau tai
• Đau nhức tai / Ù tai (tiếng kêu trong tai) / Ngứa tai
• Cảm giác vẫn tiếp tục di chuyển sau khi xe đã dừng
• Cảm giác bị nghiêng người khi xe vào cua
• Đau phía trước ngực
• Đau đầu vùng trán
• Đau đầu hoặc Đau nửa đầu
• Chảy dịch mũi sau
• Sổ mũi / Chảy nước mũi
• Đau họng
• Chảy nước mắt / Đỏ mắt, Sụp mí mắt
• Đau thái dương và lông mày
• Đau đầu thái dương
• Đau khớp thái dương hàm (TMJ)
• Đau họng & Phía trước cổ
• Ngạt mũi xoang về đêm (có tính chất lan tỏa)
• Đau đỉnh đầu
• Các vấn đề về nhận thức thị giác

Các Triệu chứng Thứ cấp

Không có

Chú thích: Các dấu ‘X’ đại diện cho các Điểm Kích Hoạt. Không có sự khác biệt giữa dấu X màu đen và màu trắng. Vùng được tô màu đỏ là vùng đau quy chiếu (referred pain) gây ra bởi Điểm Kích Hoạt, và vùng màu đỏ sẫm hơn có nghĩa là nhiều người cảm thấy đau ở khu vực đó hơn.

Tổng Quan Cơ Ức Đòn Chũm (SCM)

Trong cơ thể con người, ít có cơ nào sở hữu vai trò kép vừa tinh tế vừa mạnh mẽ như cơ ức đòn chũm (Sternocleidomastoid – SCM). Nằm nổi bật ở hai bên cổ, SCM không chỉ là một cột mốc giải phẫu quan trọng mà còn là “nhạc trưởng” điều khiển mọi chuyển động phức tạp của đầu và cổ.

Tuy nhiên, chính vì làm việc không ngừng nghỉ và vị trí chiến lược, SCM lại cực kỳ nhạy cảm với các tác động từ tư thế sai lệch, căng thẳng và chấn thương. Hậu quả là một loạt các triệu chứng gây khó chịu, từ đau đầu, chóng mặt, ù tai đến cứng cổ kinh niên, mà nhiều người thường bỏ qua hoặc chẩn đoán nhầm.

Bài viết này sẽ đi sâu phân tích cơ SCM dưới góc độ y học hiện đại, giải mã cấu trúc, chức năng, các hội chứng liên quan và đưa ra những chiến lược điều trị, phòng ngừa dựa trên bằng chứng khoa học.

Giải Phẫu

Tên gọi “ức đòn chũm” đã mô tả chính xác nguồn gốc và điểm bám của cơ này. Nó được cấu thành từ hai đầu riêng biệt ở phía dưới:

• Đầu ức (Sternal head): Bắt nguồn từ mặt trước của cán xương ức, có dạng một bó gân tròn, chịu trách nhiệm cho các chuyển động mạnh mẽ.
• Đầu đòn (Clavicular head): Bắt nguồn từ 1/3 trong của xương đòn, có cấu trúc dẹt và nhiều sợi cơ hơn.

Hai đầu này chạy chéo lên trên cổ, hợp nhất thành một thân cơ dày và chắc, sau đó bám tận vào mỏm chũm của xương thái dương (một mỏm xương ngay sau tai) và một phần đường gáy trên của xương chẩm.

Cấu trúc hai đầu này cho phép SCM thực hiện các chức năng đa dạng và phức tạp. Hãy tưởng tượng SCM như hai dây văng của một cây cầu treo, giữ cho đầu – một cấu trúc nặng trung bình khoảng 4.5 đến 5kg – luôn cân bằng trên cột sống cổ.

Chức Năng Đa Dạng: Từ Cử Động, Thăng Bằng Đến Hô Hấp

Chức năng của SCM vượt xa việc xoay và gập cổ đơn thuần. Nó là một cơ đa năng, tham gia vào nhiều hoạt động thiết yếu:

• Vận động đầu và cổ:
  • Khi một bên cơ co (Unilateral contraction): Nó sẽ nghiêng đầu sang cùng bên và xoay mặt sang bên đối diện. Đây là động tác bạn thực hiện khi muốn nhìn qua vai.
  • Khi cả hai bên cơ co (Bilateral contraction): Chúng phối hợp để gập cổ mạnh mẽ (kéo cằm về phía ngực) hoặc ngửa đầu ra sau, tùy thuộc vào sự tham gia của các nhóm cơ khác.
• Duy trì sự ổn định và tư thế: SCM đóng vai trò then chốt trong việc duy trì tư thế đầu thẳng. Khi bạn ngồi làm việc hoặc đứng, SCM luôn trong trạng thái co nhẹ để giữ cho đầu không bị đổ về phía trước do trọng lực.
• Hỗ trợ hô hấp: SCM được xếp vào nhóm cơ hô hấp phụ. Trong những lúc cần thở sâu, gắng sức (như khi tập thể dục) hoặc trong các bệnh lý hô hấp (như hen suyễn), SCM sẽ co lại để nâng xương ức và xương đòn lên, giúp mở rộng lồng ngực và tăng lượng không khí vào phổi.
• Hỗ trợ nhai và nuốt: Thông qua các kết nối cân mạc, SCM phối hợp với các cơ khác để ổn định hàm dưới trong quá trình nhai, đặc biệt là các chuyển động liên quan đến khớp thái dương hàm (TMJ).

Hội Chứng Cơ Ức Đòn Chũm và Cơn Đau Quy Chiếu Phức Tạp

Đây là khía cạnh lâm sàng quan trọng nhất của SCM. Do phải hoạt động liên tục và chịu ảnh hưởng trực tiếp từ tư thế “đầu cúi” (tech neck) khi sử dụng thiết bị điện tử, SCM rất dễ hình thành các điểm kích hoạt (trigger points). Đây là những dải vi co thắt trong cơ, gây đau tại chỗ và đặc biệt là gây ra cơn đau quy chiếu (referred pain) – cơn đau lan đến các vùng khác tưởng chừng không liên quan.

Các điểm kích hoạt ở hai đầu của SCM gây ra những kiểu đau quy chiếu rất khác nhau:

Những cơn đau quy chiếu này là lý do tại sao nhiều bệnh nhân bị đau đầu, đau mặt, hoặc chóng mặt kéo dài đã đi khám nhiều chuyên khoa nhưng không tìm ra nguyên nhân, cho đến khi các điểm kích hoạt tại SCM được xác định và điều trị.

SCM – “Thủ Phạm” Giấu Mặt Của Nhiều Tình Trạng Bệnh Lý

Ngoài hội chứng đau cơ mạc, rối loạn chức năng SCM còn liên quan mật thiết đến các tình trạng sau:

• Vẹo cổ (Torticollis): Đặc biệt là vẹo cổ bẩm sinh ở trẻ sơ sinh, do cơ SCM bị co rút hoặc tổn thương trong quá trình sinh nở, khiến đầu trẻ bị nghiêng cố định về một bên.
• Rối loạn khớp thái dương hàm (TMD): Sự co cứng mãn tính của SCM có thể tạo ra lực kéo bất thường lên xương hàm, góp phần gây ra hoặc làm trầm trọng thêm các triệu chứng của TMD như đau hàm, tiếng kêu khớp và khó mở miệng.
• Các triệu chứng mắt và tai: Sự căng thẳng của SCM có thể ảnh hưởng đến hệ thần kinh tự chủ, gây ra các triệu chứng như chảy nước mắt, đỏ mắt, nhìn mờ hoặc sụp mí. Sự gần gũi về mặt giải phẫu cũng có thể gây ra cảm giác đầy tai hoặc ù tai.

Chẩn Đoán và Các Phương Pháp Điều Trị Hiện Đại

Việc chẩn đoán các vấn đề liên quan đến SCM chủ yếu dựa vào thăm khám lâm sàng, bao gồm:

• Đánh giá biên độ vận động của cột sống cổ.
• Sờ nắn để xác định các dải cơ căng cứng và các điểm kích hoạt gây đau.
• Kiểm tra các kiểu đau quy chiếu bằng cách tạo áp lực lên điểm kích hoạt.

Các phương pháp điều trị được cá nhân hóa, thường kết hợp nhiều liệu pháp:

• Vật lý trị liệu: Bao gồm các kỹ thuật như giải phóng cơ mạc (myofascial release), liệu pháp nhiệt/lạnh, và siêu âm trị liệu để giảm đau và viêm.
• Các bài tập chuyên biệt: Các bài tập kéo giãn nhẹ nhàng và các bài tập tăng cường sức mạnh cho các cơ đối kháng (như các cơ gập cổ sâu) là cực kỳ quan trọng để phục hồi chức năng và ngăn ngừa tái phát.
• Điều trị bằng tay (Manual Therapy): Các chuyên gia nắn chỉnh cột sống (Chiropractor) hoặc chuyên gia vật lý trị liệu có thể sử dụng các kỹ thuật chuyên sâu để giải phóng sự co thắt của cơ.
• Can thiệp y tế: Trong các trường hợp đau dữ dội và kháng trị, bác sĩ có thể chỉ định tiêm điểm kích hoạt (trigger point injection) bằng thuốc gây tê hoặc corticosteroid để phá vỡ vòng luẩn quẩn của cơn đau.

Chăm Sóc Chủ Động và Phòng Ngừa Tái Phát

“Phòng bệnh hơn chữa bệnh” là nguyên tắc vàng đối với sức khỏe của cơ SCM. Bạn có thể bảo vệ cơ quan trọng này bằng các thói quen đơn giản nhưng hiệu quả:

• Tối ưu hóa không gian làm việc: Đặt màn hình máy tính ngang tầm mắt. Sử dụng giá đỡ cho điện thoại hoặc máy tính bảng để tránh phải cúi đầu trong thời gian dài.
• Thực hành tư thế ngủ đúng: Nằm ngửa hoặc nằm nghiêng với một chiếc gối phù hợp để giữ cho cột sống cổ thẳng hàng với phần còn lại của cột sống. Tuyệt đối tránh nằm sấp, vì tư thế này buộc cổ phải xoay hết cỡ trong nhiều giờ liền.
• Quản lý căng thẳng: Căng thẳng tâm lý làm tăng nồng độ cortisol, dẫn đến co cơ không tự chủ. Thiền, yoga, hít thở sâu và tập thể dục thường xuyên là những công cụ hữu hiệu để giảm căng thẳng.
• Thực hiện các bài giãn cơ định kỳ: Nếu công việc của bạn đòi hỏi phải ngồi lâu hoặc giữ một tư thế cố định, hãy dành ra vài phút mỗi giờ để thực hiện các bài kéo giãn cổ nhẹ nhàng, chẳng hạn như từ từ nghiêng đầu sang hai bên và giữ trong 15-20 giây.

Tóm lại, cơ ức đòn chũm là một cấu trúc giải phẫu phức tạp và quan trọng, có ảnh hưởng sâu rộng đến sức khỏe vùng đầu cổ và chất lượng cuộc sống. Bằng cách hiểu rõ chức năng, các nguy cơ tiềm ẩn và áp dụng các biện pháp chăm sóc chủ động, bạn có thể giữ cho “nhạc trưởng” này luôn khỏe mạnh, giúp bạn duy trì sự linh hoạt và tránh xa những cơn đau không đáng có.