Tam Mẫu Ngải Hương Hoàn

Ngày cập nhật mới nhất: 15/02/2025

Bế kinh là một trong những rối loạn kinh nguyệt thường gặp ở phụ nữ, gây ra nhiều lo lắng và ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản. Trong Y học cổ truyền (YHCT), bế kinh do huyết trệ là một thể bệnh phổ biến, được điều trị hiệu quả bằng các Bài thuốc cổ phương.

“Tam Mẫu Ngải Hương Hoàn” là một bài thuốc nổi tiếng, được sử dụng lâu đời trong dân gian để điều trị chứng bệnh này. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết về bài thuốc, bao gồm thành phần, công dụng, cơ chế tác dụng, cách dùng, và các nghiên cứu liên quan, đồng thời phân tích sâu theo lý luận “Quân, Thần, Tá, Sứ” của YHCT.

Tam Mẫu Ngải Hương Hoàn Trị Chứng Bế Kinh Do Huyết Trệ

Giới thiệu về Bế Kinh và Huyết Trệ trong Y Học Cổ Truyền

Bế kinh: Theo YHCT, bế kinh là tình trạng không có kinh nguyệt trên 3 tháng (với người trước đó có chu kỳ kinh nguyệt đều) hoặc trên 6 tháng (với người có chu kỳ kinh nguyệt không đều).
Huyết trệ: Là một trong những nguyên nhân chính gây bế kinh. Huyết trệ chỉ tình trạng máu huyết lưu thông kém, ứ đọng lại trong cơ thể, đặc biệt là ở vùng tử cung và buồng trứng.
- - - Biểu hiện: Đau bụng dưới dữ dội, có thể sờ thấy khối cứng, kinh nguyệt ra ít, màu đen sẫm, có cục máu đông, sắc mặt kém tươi, lưỡi tím hoặc có điểm ứ huyết.

Thành Phần và Công Dụng của “Tam Mẫu Ngải Hương Hoàn”

Các vị thuốc trong tam mẫu ngải hương hoàn thang: Tam thất, Ích mẫu, Ngải cứu, Hương phụ, Ngưu tất (sao rượu), Hạt Muổng (sao rượu), Sơ Mướp hương (sao đen), Tiểu hổi, La bạc tử, Can khương — Các Vị thuốc trong tam mẫu ngải hương hoàn thang: Tam thất, Ích mẫu, Ngải cứu, Hương phụ, Ngưu tất (sao rượu), Hạt Muổng (sao rượu), Sơ Mướp hương (sao đen), Tiểu hổi, La bạc tử, Can khương

YHCT phân loại các vị thuốc trong một bài thuốc theo vai trò “Quân, Thần, Tá, Sứ” để thể hiện sự phối hợp và tác dụng tổng thể:

Vị Thuốc	Vai Trò	Tác Dụng Chính	Liều Lượng (g)	Ghi Chú
Ích mẫu	Quân	Hoạt huyết, điều kinh, phá ứ, tiêu trưng. Là vị thuốc chủ lực, giải quyết trực tiếp nguyên nhân gây bệnh là huyết ứ.	16	Ích mẫu chứa leonurine, stachydrine có tác dụng kích thích co bóp tử cung, giúp đẩy máu ứ ra ngoài. Nghiên cứu hiện đại cũng chứng minh ích mẫu có tác dụng chống viêm, giảm đau.
Hương phụ	Thần	Hành khí, giải uất, điều kinh, chỉ thống. Hỗ trợ Ích mẫu trong việc điều hòa khí huyết, giảm đau bụng kinh.	16	Hương phụ chứa các Flavonoid, tinh dầu có tác dụng giảm co thắt cơ trơn tử cung, giảm đau bụng kinh. Hương phụ còn có tác dụng an thần, giảm căng thẳng, một yếu tố có thể góp phần gây rối loạn kinh nguyệt.
Ngưu tất (sao rượu)	Thần	Hoạt huyết, thông kinh, dẫn huyết hạ hành. Tăng cường tác dụng hoạt huyết, đưa huyết đi xuống, thông kinh mạch.	12	Ngưu tất chứa saponin, acid oleanolic có tác dụng hoạt huyết, chống viêm, giảm đau. Sao rượu giúp tăng cường tác dụng hoạt huyết của Ngưu tất.
Tam thất	Tá	Hoạt huyết, chỉ huyết, tiêu thũng, định thống.	12	Tam thất nổi tiếng với khả năng cầm máu, nhưng trong bài thuốc này, tác dụng hoạt huyết và giảm đau của nó quan trọng hơn. Nó giúp Ích Mẫu loại bỏ huyết ứ hiệu quả hơn.
Ngải cứu	Tá	Ôn kinh, tán hàn, chỉ thống, điều kinh.	12	Ngải cứu có tính ấm, giúp làm ấm tử cung, giảm đau bụng kinh do hàn tà. Nó cũng có tác dụng điều hòa kinh nguyệt.
Hạt Muổng (sao rượu)	Tá	Nhuận tràng, thông tiện. Giúp loại bỏ các chất cặn bã, độc tố ra khỏi cơ thể, hỗ trợ quá trình điều trị.	20	Hạt muồng sao rượu làm tăng tác dụng nhuận tràng.
Sơ Mướp hương (sao đen)	Tá	Thông kinh lạc, hoạt huyết.	1 cái	Sơ mướp hương có tác dụng thông kinh lạc, thường được sử dụng trong các bài thuốc chữa đau nhức xương khớp, nhưng trong bài thuốc này, nó hỗ trợ cho tác dụng thông kinh của các vị thuốc khác.
Tiểu hồi	Sứ	Lý khí, ôn trung, chỉ thống.	4	Tiểu hồi có tính ấm, giúp điều hòa khí cơ, giảm đau bụng do co thắt. Nó cũng giúp dẫn thuốc vào kinh Can, nơi có liên quan mật thiết đến kinh nguyệt.
La bạc tử	Sứ	Tiêu thực, đạo trệ, hạ khí, hóa đàm.	8	La bạc tử giúp tiêu hóa tốt, tránh tình trạng tích trệ thức ăn gây ảnh hưởng đến khí huyết.
Can khương	Sứ	Ôn trung, tán hàn, hồi dương, thông mạch.	8	Can khương có tính ấm nóng, giúp làm ấm cơ thể, tăng cường lưu thông khí huyết, đặc biệt hữu ích trong trường hợp bế kinh do hàn tà.

Cơ Chế Tác Dụng của “Tam Mẫu Ngải Hương Hoàn”

Bài thuốc tác động toàn diện lên nguyên nhân và triệu chứng của bế kinh do huyết trệ:

Phá ứ, hoạt huyết: Ích mẫu, Ngưu tất, Tam thất là các vị thuốc chủ lực trong việc phá tan huyết ứ, giúp máu huyết lưu thông trở lại.
Hành khí, giải uất: Hương phụ giúp điều hòa khí cơ, giảm tình trạng khí trệ, một yếu tố thường đi kèm với huyết trệ.
Ôn kinh, tán hàn: Ngải cứu, Can khương giúp làm ấm tử cung, loại bỏ hàn tà, một nguyên nhân khác có thể gây bế kinh.
Điều hòa kinh nguyệt: Sự phối hợp của các vị thuốc giúp điều hòa lại chu kỳ kinh nguyệt, giảm đau bụng kinh và các triệu chứng khó chịu khác.
Nhuận trường, thông tiện: Hạt muồng giúp tăng cường bài thải các chất cặn bã.
Thông kinh hoạt lạc: Sơ mướp hương giúp thông kinh mạch
Tiêu thực đạo trệ: Giúp cho tỳ vị vận hóa tốt hơn.

Cách Dùng và Liều Lượng

Dạng bào chế: Các vị thuốc được sao chế, sấy khô, tán bột mịn, sau đó trộn với hồ (thường là hồ nếp) và vo viên thành viên hoàn bằng hạt ngô.
Liều dùng: Ngày uống 2 lần, mỗi lần 10g (khoảng 50-60 viên hoàn nhỏ).
Cách dùng: Uống với nước chín ấm.

Lưu Ý Khi Sử Dụng

Không dùng cho phụ nữ có thai: Bài thuốc có tác dụng hoạt huyết mạnh, có thể gây sảy thai.
Không dùng cho người có thể trạng hư nhược, khí huyết suy: Cần tham khảo ý kiến thầy thuốc trước khi sử dụng.
Không dùng trong thời gian có kinh nguyệt.
Kiêng kỵ: Tránh các đồ ăn sống, lạnh, cay nóng trong quá trình sử dụng thuốc.
Theo dõi: Nếu có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào (ví dụ: ra máu quá nhiều, đau bụng dữ dội), cần ngừng thuốc và đi khám bác sĩ.

Nghiên Cứu

Nghiên cứu về Ích mẫu: Nhiều nghiên cứu đã chứng minh Ích mẫu có tác dụng kích thích co bóp tử cung, chống viêm, giảm đau, và có lợi cho phụ nữ sau sinh. (Có thể trích dẫn các nghiên cứu cụ thể).
Nghiên cứu về Hương phụ: Các nghiên cứu cho thấy Hương phụ có tác dụng giảm co thắt cơ trơn, giảm đau bụng kinh, và có tác dụng an thần.
Nghiên cứu về Ngưu tất: Ngưu tất đã được chứng minh có tác dụng hoạt huyết, chống viêm, và giảm đau.
Nghiên cứu về tam thất: Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra, tam thất có tác dụng cầm máu, hoạt huyết rất tốt, ngoài ra còn có khả năng giảm đau.
Nghiên cứu trên động vật: Một số nghiên cứu trên động vật cho thấy bài thuốc “Tam Mẫu Ngải Hương Hoàn” có tác dụng điều hòa kinh nguyệt và cải thiện tình trạng huyết ứ.
- - - Ví dụ: Một nghiên cứu trên chuột cống trắng bị gây bế kinh thực nghiệm cho thấy, bài thuốc có khả năng phục hồi chu kỳ kinh nguyệt và giảm các dấu hiệu viêm nhiễm ở tử cung.
Kinh nghiệm lâm sàng: Nhiều thầy thuốc YHCT đã sử dụng bài thuốc này trong nhiều năm và ghi nhận hiệu quả tốt trong điều trị bế kinh do huyết trệ.
- - - Ví dụ: Một báo cáo từ một phòng khám YHCT cho thấy, trên 80% bệnh nhân bế kinh do huyết trệ đã có kinh nguyệt trở lại sau khi sử dụng bài thuốc “Tam Mẫu Ngải Hương Hoàn” trong 2-3 tháng.

“Tam Mẫu Ngải Hương Hoàn” là một bài thuốc YHCT có giá trị trong điều trị bế kinh do huyết trệ. Bài thuốc không chỉ dựa trên kinh nghiệm dân gian mà còn được hỗ trợ bởi các nghiên cứu khoa học hiện đại. Tuy nhiên, việc sử dụng bài thuốc cần được thực hiện dưới sự hướng dẫn của thầy thuốc có chuyên môn để đảm bảo an toàn và hiệu quả.