An xoa (Tổ kén cái, Dó lông) – Helicteres hirsuta Lour., Malvaceae

An xoa, với tên khoa học là Helicteres hirsuta, thuộc họ Bông (Malvaceae), là một loại thảo dược đã được sử dụng trong y học cổ truyền từ lâu đời. Gần đây, nhiều nghiên cứu khoa học đã được thực hiện để khám phá tiềm năng dược lý của loại cây này, đặc biệt là trong việc hỗ trợ điều trị các bệnh về gan.

Theo PGS.TS Nguyễn Duy Thuần, nguyên Phó Giám đốc Học viện Y Dược học cổ truyền Việt Nam, “An xoa là một loại thảo dược quý, có tác dụng bảo vệ gan, giải độc gan và hỗ trợ điều trị các bệnh về gan như viêm gan, xơ gan.” Ông cũng nhấn mạnh rằng, “Các nghiên cứu hiện đại đã chứng minh An xoa có chứa nhiều hoạt chất sinh học quý như flavonoid, triterpenoid, lignan… có tác dụng chống oxy hóa, kháng viêm và ức chế sự phát triển của tế bào ung thư.”

Tên gọi

• Tên khác: Tổ kén cái, Dó lông, Dó tròn, Đuôi chồn, Thau kén (Tày), Hất exus (Kho)
• Tên khoa học: Helicteres hirsuta Lour., Malvaceae (Họ Bông).

Mô tả cây An xoa

Tổ kén cái là một loài cây bụi, có chiều cao trung bình từ 1-3m. Cây có đặc điểm như sau:

• Thân và cành: Hình trụ, phủ đầy lông mịn
• Lá: Hình trái xoan, dài 5-17cm, gốc lá hình tim hoặc tù, đầu lá nhọn, mép lá có răng cưa không đều. Mặt trên lá có màu xanh đậm, mặt dưới trắng xám và phủ đầy lông hình sao. Gân lá gồm 5 gân gốc chính.
• Lá kèm: Hình dải, có lông, dễ rụng.
• Hoa: Mọc thành cụm ở nách lá, đơn hoặc đôi. Hoa có màu hồng hoặc đỏ. Cuống hoa có khớp, mang lá bắc dễ rụng. Đài hoa hình ống, phủ lông hình sao, màu đỏ, chia thành 5 răng.
• Quả: Quả nang hình trụ nhọn, phần đỉnh có dạng mỏ, bề mặt phủ lông nhung màu trắng đục. Bên trong chứa nhiều hạt hình lăng trụ.

Bộ phận dùng và thu hái

Người ta thường sử dụng toàn bộ phần trên mặt đất của cây Tổ kén cái, bao gồm thân, cành, lá, hoa và quả để làm dược liệu. Cây có thể được thu hái quanh năm.

Thành phần hóa học chính

Các nghiên cứu khoa học cho thấy An xoa chứa nhiều hợp chất có hoạt tính sinh học như:

• Flavonoid: Tiliroside, apigenin,…
• Lignan
• Triterpen: Acid betulinic, lupeol,…
• Các dẫn xuất phenol khác

Đây đều là những hợp chất tự nhiên quý, có tác dụng chống oxy hóa mạnh, kháng viêm và bảo vệ tế bào gan.

Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí “Journal of Ethnopharmacology” năm 2018 đã chỉ ra rằng, chiết xuất từ An xoa có khả năng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư gan HepG2 với tỷ lệ ức chế lên đến 78,5% ở nồng độ 200µg/ml. Nghiên cứu khác được thực hiện bởi các nhà khoa học tại Đại học Dược Hà Nội cũng cho thấy, An xoa có tác dụng bảo vệ gan khỏi tổn thương do tetrachloride carbon gây ra, giảm đáng kể men gan ALT và AST.

Ngoài ra trên tạp chí “Molecules” năm 2020 cũng đã công bố một nghiên cứu đã phân lập và xác định được 17 hợp chất từ An xoa, trong đó có nhiều hợp chất flavonoid và triterpenoid có hoạt tính chống oxy hóa mạnh.

Công dụng chữa bệnh của An xoa

Nhờ thành phần hóa học đặc biệt, An xoa được sử dụng như một vị thuốc hỗ trợ điều trị nhiều bệnh về gan, cụ thể:

• Viêm gan: Các hợp chất trong Tổ kén cái giúp giảm viêm, ngăn ngừa tổn thương và hỗ trợ phục hồi tế bào gan.
• Xơ gan: Tổ kén cái ức chế quá trình xơ hóa gan, ngăn chặn sự tiến triển của bệnh.
• Bảo vệ gan: Hoạt chất chống oxy hóa trong cây giúp bảo vệ gan trước tác động của các gốc tự do và độc tố, duy trì chức năng gan ổn định.

Bên cạnh đó, một số nghiên cứu gần đây còn chỉ ra tiềm năng ứng dụng của Tổ kén cái trong việc hỗ trợ điều trị ung thư gan. Tuy nhiên, cần có thêm các thử nghiệm lâm sàng để khẳng định hiệu quả này.

Với những công dụng tuyệt vời, An xoa xứng đáng được xem là một loại thảo dược quý cho sức khỏe gan. Việc phát triển và sử dụng bền vững nguồn dược liệu này sẽ đem lại nhiều lợi ích thiết thực trong chăm sóc sức khỏe cộng đồng.

Cây An xoa đã được ghi nhận trong nhiều tài liệu y học cổ truyền như “Dược điển Việt Nam”, “Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam”. Theo “Dược điển Việt Nam”, An xoa có vị ngọt, tính mát, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, hoạt huyết, tiêu thũng.

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

1. Cây Tổ kén cái thường mọc ở đâu tại Việt Nam?

Tổ kén cái phân bố chủ yếu ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Hà Giang, Cao Bằng, Lào Cai, Yên Bái… Cây ưa thích sinh trưởng trong điều kiện khí hậu mát mẻ, độ cao 500-1500m so với mặt nước biển.

2. Mùa nào là thời điểm thu hái An Xoa tốt nhất?

Mặc dù có thể thu hái quanh năm, nhưng thời điểm tốt nhất để thu hoạch Tổ kén cái là vào mùa khô (khoảng tháng 10 đến tháng 3 năm sau). Lúc này hàm lượng hoạt chất trong cây đạt mức cao nhất.

3. Liều lượng sử dụng An xoa như thế nào là phù hợp?

Liều dùng thông thường của Tổ kén cái là 10-15g dược liệu khô mỗi ngày, chia làm 2-3 lần. Tuy nhiên, tùy thuộc vào tình trạng bệnh và thể trạng của từng người mà liều lượng có thể điều chỉnh cho phù hợp.

4. Sử dụng Tổ kén cái có thể gây tác dụng phụ không?

Cho đến nay, chưa có báo cáo về tác dụng phụ nghiêm trọng khi sử dụng Tổ kén cái đúng liều lượng. Tuy nhiên, phụ nữ có thai và cho con bú nên thận trọng khi dùng loại thảo dược này.

5. Ngoài tác dụng hỗ trợ điều trị bệnh gan, An xoa còn có công dụng gì khác?

Một số nghiên cứu cho thấy Tổ kén cái còn có tác dụng hạ đường huyết, giảm cholesterol máu, kháng khuẩn và chống oxy hóa. Tuy nhiên, cần có thêm nhiều nghiên cứu để khẳng định các công dụng này.

6. Có thể kết hợp Tổ kén cái với các loại thảo dược khác không?

Tổ kén cái có thể kết hợp với một số thảo dược, dược liệukhác như Diệp hạ châu, Actiso, Cà gai leo… để tăng cường hiệu quả bảo vệ và phục hồi chức năng gan. Tuy nhiên, nên tham khảo ý kiến của thầy thuốc trước khi kết hợp sử dụng.

7. Sử dụng Tổ kén cái có thể thay thế hoàn toàn cho các thuốc điều trị bệnh gan không?

Không nên sử dụng Tổ kén cái như một phương pháp thay thế hoàn toàn cho các thuốc điều trị bệnh gan. Thảo dược này chỉ đóng vai trò hỗ trợ, nên sử dụng song song với phác đồ điều trị của bác sĩ để đạt hiệu quả tối ưu.

8. Những đối tượng nào không nên sử dụng Tổ kén cái?

Những người mẫn cảm với bất kỳ thành phần nào của vị thuốc cây Tổ kén cái không nên sử dụng loại thảo dược này. Ngoài ra, trẻ em, phụ nữ có thai và cho con bú cũng cần đặc biệt thận trọng.

9. Có thể trồng cây An xoa, Tổ kén cái làm cảnh được không?

Với vẻ đẹp độc đáo của hoa và lá, Tổ kén cái hoàn toàn có thể trồng làm cây cảnh trong vườn nhà. Tuy nhiên, cần chú ý đến điều kiện sinh trưởng thích hợp của cây để đảm bảo cây phát triển tốt.

10. Làm thế nào để bảo quản An xoa đúng cách sau khi thu hái?

Sau khi thu hái, An xoa cần được phơi khô hoặc sấy ở nhiệt độ thấp đến khi độ ẩm còn khoảng 10-12%. Sau đó, bảo quản dược liệu trong bao bì kín, để nơi khô ráo, thoáng mát và tránh ánh nắng trực tiếp.

Hãy đóng góp ý kiến của bạn với Triều Đông Y về vị thuốc An Xoa bằng cách bình luận ngay bên dưới.