Triển Lãm 3D “Y Dược Triều Nguyễn”: Cầu Nối Đông – Tây Y và Hành Trình Phát Triển Y Học Việt Nam

Kỷ niệm 70 năm Ngày Thầy thuốc Việt Nam, 130 năm Viện Pasteur Nha Trang, 100 năm Viện Pasteur Hà Nội

Bài viết này không chỉ đơn thuần đưa tin về triển lãm, mà còn là một cái nhìn sâu sắc, chi tiết về sự giao thoa Đông – Tây y trong lịch sử, đặc biệt dưới triều Nguyễn, và tầm ảnh hưởng của nó đến nền y học Việt Nam hiện đại.

1. Đông Y: Nền Tảng Y Học Cổ Truyền Hàng Ngàn Năm

• Lịch sử lâu đời: Nền y học cổ truyền Việt Nam có lịch sử hàng ngàn năm, được ghi chép lại trong hàng nghìn quyển y thư cổ. (Nguồn: Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I).
• Danh Y nổi tiếng: Việt Nam tự hào có nhiều danh y lừng lẫy như Tuệ Tĩnh (thế kỷ 14), Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác (thế kỷ 18),…
  • • Tuệ Tĩnh: Nổi tiếng với triết lý “Nam dược trị Nam nhân” (thuốc Nam chữa bệnh cho người Nam) và bộ sách “Nam dược thần hiệu”.
    • Hải Thượng Lãn Ông: Tác giả của bộ “Y tông tâm lĩnh” đồ sộ, được coi là bách khoa toàn thư về y học cổ truyền Việt Nam.
• Giá trị vượt thời gian: Các Y thư này chứa đựng kiến thức uyên thâm về Dược tính, Bào chế, Chẩn mạch bắt bệnh, Phương pháp chữa trị… mà đến nay vẫn còn nguyên giá trị ứng dụng và nghiên cứu.

2. Triều Nguyễn: Giai Đoạn Giao Thoa Y Học Đông – Tây

• Thái Y Viện:
  • • Thành lập: Ngay từ khi còn xưng vương, vua Gia Long đã cho lập Thái Y Viện.
    • Chức năng: Chăm sóc sức khỏe cho vua, hoàng tộc, quan lại; quản lý y tế cả nước.
    • Cơ cấu: Gồm các Ngự Y (bác sĩ giỏi nhất), Y sinh (học viên y khoa), và các chức quan chuyên trách về Dược Liệu, bào chế thuốc.
• Ty Lương Y:
  • • Mục đích: Chăm lo y tế ở địa phương, thể hiện sự quan tâm của triều đình đến sức khỏe nhân dân.
    • Hoạt động: Khám chữa bệnh, phòng chống dịch bệnh, quản lý các cơ sở y tế địa phương.
• Giảng đường dạy nghề thuốc (thời vua Tự Đức):
  • • Chứng tỏ sự chú trọng: Đào tạo nhân lực y tế bài bản, chuyên nghiệp.
    • Giáo trình: Kết hợp kiến thức y học cổ truyền và bước đầu tiếp cận với y học phương Tây.
• Sự du nhập của Tây Y (Cuối thế kỷ XIX):
  • • Y học phương tây du nhập vào Việt Nam cung đình và đời sống nhân dân.
    • Triều đình Nguyễn thể hiện sự cởi mở trong việc tiếp thu tinh hoa y học từ phương Tây.
    • Tạo nên một “dấu gạch nối” quan trọng, nơi y học cổ truyền và y học hiện đại bắt đầu giao thoa và bổ sung cho nhau.

3. Tây Y Trên Đất Việt: Sự Phát Triển Của Y Học Hiện Đại

• Chính sách của Pháp:
  • • Mục tiêu: Ban đầu nhằm phục vụ cho bộ máy cai trị và quân đội Pháp, sau đó mở rộng ra phục vụ cộng đồng.
    • Hệ thống y tế mới: Xây dựng bệnh viện, viện nghiên cứu, cơ sở đào tạo y khoa theo mô hình phương Tây.
• Trường Y Đông Dương (1902):
  • • Toàn quyền Paul Doumer: Người đề xuất thành lập.
    • Bác sĩ Alexandre Yersin: Người phụ trách, hiệu trưởng đầu tiên.
    • Vai trò: Đào tạo bác sĩ bản địa, truyền bá kiến thức y học phương Tây, cải thiện sức khỏe cộng đồng.
    • Tên gọi qua các thời kỳ: Trường Y khoa Hà Nội (1913), Trường Cao đẳng Y khoa (1923), Trường Đại học Y Dược (1945), và nay là Trường Đại học Y Hà Nội.
• Hệ thống y tế thuộc địa (Đầu thập niên 1920):
  • • Bệnh viện hỗn hợp: Dành cho cả người Pháp và người Việt (có sự phân biệt).
    • Bệnh viện bản xứ: Dành riêng cho người Việt.
    • Nhà hộ sinh, trạm xá, nhà cứu tế, trại thương điên, trại phong, bệnh viện truyền nhiễm: Đáp ứng nhu cầu khám chữa bệnh đa dạng.
    • (Nguồn: Nghiên cứu của Shaun Kingsley Malarney).
• Kinh doanh thuốc Tây:
  • • Sự phát triển: Nhiều hiệu thuốc Tây mở ra ở cả ba miền, đánh dấu sự phổ biến của dược phẩm phương Tây.

4. Triển Lãm 3D Trực Tuyến: Nguồn Tư Liệu Quý Giá

• Quy mô: Hơn 300 tài liệu, hình ảnh.
• Nguồn:
  • • Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I, II, IV.
    • Viện Nghiên cứu Hán Nôm.
    • Thư viện Quốc gia Việt Nam.
    • Thư viện Quốc gia Pháp.
• Chủ đề:
  • • “Đông y trong dòng lịch sử Việt Nam.”
    • “Y dược triều Nguyễn: Gạch nối nền y học Đông-Tây.”
    • “Tây y trên đất Việt.”
• Mục tiêu: Cung cấp thông tin hữu ích cho các nhà nghiên cứu, chuyên môn và công chúng quan tâm đến lịch sử y học Việt Nam.
• Thời gian và địa điểm: Từ ngày 25/2/2025 trên Fanpage của Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I.

Triển lãm “Y dược triều Nguyễn” không chỉ là một sự kiện văn hóa, mà còn là một cơ hội để chúng ta nhìn lại quá trình phát triển đầy thăng trầm và những thành tựu đáng tự hào của nền y học Việt Nam. Sự kết hợp giữa y học cổ truyền và y học hiện đại đã tạo nên một nền y học độc đáo, mang đậm bản sắc dân tộc và hội nhập quốc tế. Triển lãm là một minh chứng sống động cho điều đó.