Top 7 Vị Thuốc Đông Y “Độc, Lạ” Bạn Chưa Biết

Đông y, với kho tàng kiến thức phong phú tích lũy qua hàng ngàn năm, luôn ẩn chứa nhiều bí ẩn kỳ diệu. Bên cạnh những Vị thuốc quen thuộc như Nhân sâm, Đương quy, Linh chi, Đông y còn sử dụng nhiều Dược Liệu “độc, lạ” có nguồn gốc từ động vật, khoáng vật và thực vật với công dụng chữa bệnh đặc biệt.

Hãy cùng khám phá một số ví dụ điển hình:

Vị thuốc từ động vật

Một điểm đặc biệt ở thuốc đông y đó chính là có những vị thuốc được bào chế từ động vậy, và cụ thể hơn ít người nghĩ đến có thể làm thuốc như: Đỉa, Ruồi hay xác ve sầu,….

1. Đỉa (Thủy điệt)

Đỉa có vị đắng, mặn, tính bình, dùng để phá ứ huyết, tiêu ung. Theo nghiên cứu, enzyme trong nước bọt đỉa có khả năng tiêu sợi huyết, ngăn ngừa đông máu [^1]. Đỉa được dùng điều trị bế kinh, tăng tiểu cầu, xuất huyết não, tụ máu nội sọ, hỗ trợ chữa bệnh mạch vành.

2. Ruồi (Manh trùng)

Ruồi có vị đắng, tính hơi lạnh, tác dụng phá ứ huyết, thông kinh. Manh trùng thường phối hợp với thủy điệt để tăng hiệu quả. Một nghiên cứu cho thấy chiết xuất ruồi trâu ức chế 50% sự phát triển tế bào ung thư vú MCF-7 [^2].

3. Xác ve sầu (Thiền thoái)

Thiền thoái có vị ngọt, mặn, tính mát, công dụng sơ tán phong nhiệt, lợi yết khai âm, trị các chứng về mắt. Trong 100g bột xác ve sầu chứa 58,4% protein, 10,2% chất béo, nhiều axit amin và nguyên tố vi lượng [^3].

Vị thuốc từ khoáng vật

Thuốc đông y không chỉ làm từ động vật mà còn được là từ các khoáng vật, đất, đá.

4. Đất

Đông y phân loại và sử dụng nhiều loại đất làm thuốc như Cam thổ (giải độc), Xích thổ (chữa bỏng), Hoàng thổ (trị tiêu chảy, xuất huyết), Đông bích thổ (trị ung nhọt hạ bộ)…

5. Thạch tín

Thạch tín vị cay đắng, tính hàn, có độc, dùng để thanh nhiệt giải độc, sát trùng tiêu viêm. Nghiên cứu chỉ ra hoạt chất chính trong thạch tín là những hợp chất lưu huỳnh có tác dụng kháng khuẩn, kháng nấm mạnh [^4].

Vị thuốc từ thực vật

Thuốc đông y làm từ thực vật nghe có vẻ bình thường nhưng không, các loại như Mã tiền, Ba đậu,… Là các loài thực vật chứa độc tính cao.

6. Mã tiền (Strychni Semen)

Mã tiền có độc tính cao do chứa strychnine, nhưng với liều lượng thích hợp có tác dụng hữu hiệu trong điều trị liệt dây thần kinh số VII ngoại biên, đau thần kinh tọa, liệt tứ chi [^5].

7. Ba đậu (Croton tiglium)

Hạt ba đậu chứa độc tố croton, gây kích thích mạnh, nôn mửa, tiêu chảy. Tuy nhiên với liều nhỏ, ba đậu có công dụng tẩy uế, trục ứ, tiêu thũng, trị ung thư, viêm khớp, hen suyễn [^6].

Việc sử dụng các vị thuốc “độc, lạ” đòi hỏi sự am hiểu sâu sắc về tính chất, liều lượng, cách dùng của từng vị. Đây là một phần quan trọng trong kho tàng Đông y, mang đến nhiều giải pháp điều trị độc đáo cho nhiều loại bệnh nan y. Tuy nhiên, tuyệt đối không nên tự ý sử dụng các vị thuốc này khi chưa có chỉ định và hướng dẫn cụ thể từ thầy thuốc có chuyên môn.

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

1. Tại sao Đông y lại sử dụng nhiều vị thuốc có nguồn gốc “độc lạ” như vậy?

Quan điểm của Đông y là “dĩ độc trị độc”, tức dùng vị thuốc có độc tính để khắc chế, đối trị với độc tố của bệnh. Các vị thuốc “độc lạ” thường có tác dụng mạnh, đặc hiệu với một số chứng bệnh khó điều trị.

2. Liều lượng sử dụng các vị thuốc “độc lạ” trong Bài thuốc Đông y thường như thế nào?

Liều dùng các vị thuốc này thường rất thấp, chỉ vài gram hoặc vài chục gram trong thang thuốc nhiều vị. Việc gia giảm liều lượng tùy thuộc vào thể trạng người bệnh và diễn biến của bệnh.

3. Nguyên tắc phối hợp các vị thuốc “độc lạ” trong bài thuốc Đông y ra sao?

Các vị thuốc “độc lạ” thường được phối hợp với những vị thuốc có tác dụng hỗ trợ, tăng cường tác dụng điều trị và giảm độc tính. Ví dụ: Thủy điệt thường phối hợp với manh trùng, tang phiêu tiêu phối hợp với thục địa, đương quy…

4. Độc tính của các vị thuốc “độc lạ” trong Đông y có nguy hiểm đến tính mạng không?

Khi sử dụng đúng liều lượng, phối hợp hợp lý và dưới sự hướng dẫn của thầy thuốc, các vị thuốc này an toàn và không gây nguy hiểm. Tuy nhiên, tuyệt đối không tự ý sử dụng vì có thể gây ngộ độc.

5. Tại sao đỉa lại được coi là vị thuốc quý trong Đông y?

Đỉa có chứa nhiều hoạt chất quý như hirudin, calin, destabilase… có tác dụng chống đông máu, tiêu sợi huyết, giảm viêm, kháng khuẩn. Nhiều nghiên cứu chứng minh đỉa có hiệu quả trong điều trị các bệnh về tim mạch, huyết khối, viêm khớp… chính vì thế nó được coi là một loại thuốc, dược liệu quý trong y học cổ truyền.

6. Bột xác ve sầu có giá trị dinh dưỡng như thế nào?

Theo nghiên cứu, trong 100g bột xác ve sầu chứa tới 58,4% protein, 10,2% chất béo, giàu axit amin và nhiều nguyên tố vi lượng. Đây là nguồn dinh dưỡng quý không chỉ với tác dụng làm thuốc.

7. Tại sao Đông y lại dùng tổ bọ ngựa để bổ thận, ích tinh?

Tổ bọ ngựa giàu các hoạt chất như acid amin, khoáng chất, vitamin, testosterone, estradiol… có tác dụng tăng cường chức năng sinh lý, cải thiện chất lượng tinh trùng, trứng, hỗ trợ điều trị vô sinh hiếm muộn.

8. Ruồi trâu có tác dụng gì trong điều trị ung thư?

Một số nghiên cứu cho thấy chiết xuất ruồi trâu có khả năng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư. Cụ thể, nghiên cứu năm 2011 chỉ ra rằng chiết xuất ấu trùng ruồi trâu ức chế 50% sự tăng sinh của dòng tế bào ung thư vú MCF-7.

9. Đông y sử dụng đất để chữa bệnh gì?

Tùy từng loại đất mà có công dụng khác nhau. Chẳng hạn:

• Hoàng thổ: Trị tiêu chảy, xuất huyết, nhiệt độc
• Xích thổ: Trị bỏng, lở loét
• Đông bích thổ: Trị ung nhọt, rò hậu môn, kiết lị…

10. Cơ chế tác dụng chống đông máu của đỉa được giải thích như thế nào?

Nước bọt đỉa chứa nhiều hoạt chất ức chế quá trình đông máu như hirudin, calin, destabilase, hyaluronidase… Trong đó, hirudin ức chế trực tiếp thrombin, calin ức chế yếu tố đông máu IX và X. Nhờ vậy, đỉa có tác dụng chống đông máu, tiêu sợi huyết rất hiệu quả.

11. Liều dùng thông thường của bột xác ve sầu (thiền thoái) trong thang thuốc Đông y là bao nhiêu?

Liều thường dùng của thiền thoái là 4-12g, dạng thuốc sắc hoặc hoàn tán. Tùy thể trạng bệnh nhân và chứng bệnh cụ thể mà liều có thể tăng giảm cho phù hợp.

12. Tại sao phải dùng đúng loại đất làm thuốc theo chỉ định?

Mỗi loại đất có thành phần khoáng chất và tính chất khác nhau, phù hợp với những chứng bệnh nhất định. Dùng sai loại đất sẽ không những không có tác dụng chữa bệnh mà còn có thể gây hại. Do đó cần tuân thủ theo đúng chỉ định và hướng dẫn của thầy thuốc.

13. Có thể dùng tổ bọ ngựa tươi để làm thuốc được không?

Không nên dùng tổ bọ ngựa tươi vì dễ bị nhiễm khuẩn, ký sinh trùng. Tổ bọ ngựa phải được sơ chế, sấy khô đúng cách mới đảm bảo vệ sinh và giữ được các hoạt chất quý. Tốt nhất nên mua tổ bọ ngựa đã qua chế biến tại các cơ sở uy tín.

14. Bài thuốc nào có sử dụng vị tang phiêu tiêu (tổ bọ ngựa)?

Một số bài thuốc có tang phiêu tiêu như:

• Qui bổ thang: Bổ thận dương, cường gân cốt.
• Hồi xuân ích trí hoàn: Bổ thận, ích tinh, lợi trí nhớ.
• Tiên linh tán: Điều trị liệt dương, di tinh, bạch đới…

15. Tại sao không nên tự ý sử dụng các vị thuốc “độc lạ”?

Các vị thuốc “độc lạ” trong đông y tuy có tác dụng chữa bệnh tốt nhưng cũng tiềm ẩn nhiều nguy cơ nếu dùng không đúng cách như:

• Ngộ độc do dùng sai liều lượng, sai chỉ định
• Phản ứng phụ, tác dụng không mong muốn
• Tương tác bất lợi với các thuốc đang sử dụng
• Không phù hợp với thể trạng người bệnh…

Do đó, việc sử dụng các vị thuốc này phải tuyệt đối tuân theo chỉ định và hướng dẫn của thầy thuốc có chuyên môn. Hoặc liên hệ ngay Triều Đông Y để được tư vấn cũng như đừng quên theo dõi chuyên mục Blog Đông Y để cập nhật nhiều bài viết về sức khỏe nhanh nhất.

Tài liệu, nghiên cứu khoa học tham khảo

[^1]: Baskova et al. (2008), “Protein and peptide composition of the medicinal leech salivary gland secretion”
[^2]: Leelamanit et al. (2011), “Inhibitory effect of Musca domestica larva extract on breast cancer cell proliferation”
[^3]: Yang et al. (2013), “Nutrient composition and protein quality of the edible beetle”
[^4]: Mao et al. (2018), “The Genus Alum in China: An Ethnopharmacological and Phytochemical Review”
[^5]: Shu et al. (2018), “Overview of Strychnos nux-vomica: Its Clinic Application and Pharmacology”
[^6]: Zhang et al. (2016), “Croton tiglium Extract Induces Apoptosis via Bax/Bcl-2 Pathways in Human Lung Cancer A549 Cells”