Cây Bách Bệnh, Bá Bệnh, Mật Nhân (Eurycoma longifolia)

Cây Bách bệnh (tên khoa học: Eurycoma longifolia) là một loài thực vật thuộc họ Simaroubaceae (Thanh thất), được trồng và sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền các nước Đông Nam Á như Việt Nam, Malaysia, Indonesia, Lào, Thái Lan… Với nhiều tên gọi khác nhau như Bá bệnh, Mật nhân, Tongkat Ali (Malaysia), cây này được coi là một Vị thuốc quý, mang nhiều công dụng tốt cho sức khỏe.

1. Đặc điểm của cây Bách bệnh

1.1. Mô tả hình thái

• Cây Bách bệnh là một loại cây bụi, cao từ 2-8 mét, thân mảnh, ít phân cành.
• Lá kép lông chim lẻ, mọc so le, gồm 21-25 lá chét không cuống, hình bầu dục, mặt trên xanh bóng, cuống lá kép màu nâu đỏ.
• Hoa màu đỏ nâu, mọc thành cụm hoa chùy rộng ở ngọn cành.
• Quả hạch, hình trứng, nhẵn, có rãnh dọc, khi chín có màu vàng đỏ, chứa một hạt.

1.2. Phân bố địa lý

• Bách bệnh là loài bản địa của Malaysia và Indonesia.
• Cũng được tìm thấy ở Việt Nam, Ấn Độ, Lào, Philippines, Nam Trung Quốc và Thái Lan.
• Ở Việt Nam, cây ưa sống ở vùng núi dưới 1000 mét, trung du, Tây Nguyên hoặc vùng đồi thấp.

2. Thành phần hóa học và công dụng

Qua nghiên cứu, các nhà khoa học đã tìm thấy trong cây Bách bệnh có chứa nhiều hợp chất quý như:

2.1. Thành phần hóa học chính

• Quassinoid: Eurycomalacton, eurycomanon, longilacton, 14,15β-dihydroxyklaineanon…
• Alkaloid: Canthin-6-on, 9-hydroxycanthin-6-on…
• Triterpen
• Hợp chất phenolic
• Chất đắng: Eurycomalacton, 2,6-dimethoxybenzoquinon (trong vỏ cây)
• Sterol: Campestrol, β-sitosterol, eurycoinanol…

2.2. Công dụng của Bách bệnh

Theo Đông y, vị thuốc Bách bệnh có vị đắng, tính mát, quy vào kinh Can, Thận, có tác dụng:

• Thanh nhiệt, lợi tiểu, lương huyết
• Chữa chàm ở trẻ em, đi tiểu ra máu, đau lưng mỏi gối
• Chữa chướng khí, đầy bụng, ăn lâu không tiêu
• Lá chữa lở ghẻ, giải rượu, trị giun

Các nghiên cứu dược lý hiện đại cũng đã chứng minh một số công dụng của Bách bệnh:

1. Chống sốt rét: Cao chiết xuất có hoạt tính ức chế ký sinh trùng Plasmodium gây sốt rét trên môi trường nuôi cấy in vitro.
2. Tăng cường sinh lý nam: Ở động vật đực, dịch chiết xuất từ rễ và thân làm tăng đáng kể nồng độ testosterone trong huyết thanh, giúp cải thiện chức năng sinh lý.
3. Lợi mật, bảo vệ gan: Thuốc bào chế từ Bách bệnh, Xấu hổ và Trâm bầu có tác dụng lợi mật rõ rệt, đẩy nhanh tái tạo tế bào gan bị tổn thương do carbon tetraclorid, giảm bilirubin trong máu.

3. Bộ phận dùng làm thuốc và cách sơ chế

Trừ hoa, tất cả các bộ phận của cây Bách bệnh đều được dùng làm thuốc, bao gồm:

• Rễ
• Thân
• Vỏ thân
• Lá
• Quả

Trong đó, rễ được sử dụng phổ biến nhất.

Các bộ phận này có thể thu hái quanh năm. Lá và quả được phơi hoặc sấy khô ngay. Rễ, thân, vỏ thân được chặt thành khúc ngắn rồi mới phơi hoặc sấy cho khô.

Sau khi phơi khô, Dược Liệu được đóng gói kín trong bao ni lông, bảo quản nơi thoáng mát, tránh ẩm mốc.

4. Những lưu ý khi sử dụng Bách bệnh

• Tuân thủ đúng liều lượng và chỉ dẫn của thầy thuốc.
• Không nên dùng quá liều hoặc tùy tiện phối hợp với các vị thuốc khác để tránh gây tác dụng phụ không mong muốn.
• Một số tác dụng phụ có thể gặp: đau đầu, đau bụng, buồn nôn, hạ huyết áp, hạ đường huyết.

Bách bệnh không được khuyến cáo sử dụng cho:

• Phụ nữ mang thai
• Người gầy yếu, bệnh nhân ung thư
• Người bị bệnh lý về gan, mật, dạ dày
• Bệnh nhân tim mạch
• Trẻ em dưới 10 tuổi
• Bệnh nhân đái tháo đường
• Người bị vấn đề về tuyến tiền liệt

5. Một số bài thuốc từ cây Bách bệnh

5.1. Chữa chàm, lở ngứa ở trẻ em

• Dùng lá Bách bệnh đun nước tắm, rửa sạch vùng da bị chàm.
• Giã nát lá tươi đắp lên vùng da cho đến khi khỏi.

5.2. Chữa đầy bụng, ăn không tiêu

Thành phần	Liều lượng
Vỏ thân Bách bệnh	12g
Can khương	4g
Trần bì	8g
Đậu khấu	6g
Xích phục linh	12g
Cam thảo	4g

• Sắc uống mỗi ngày 1 thang, liên tục trong 5-7 ngày.

5.3. Chữa kinh nguyệt không thông, đau bụng kinh

• Rễ Bách bệnh 15g
• Sắc uống mỗi ngày 1 lần, dùng liên tục 7-10 ngày.

5.4. Bổ dưỡng, hỗ trợ tiêu hóa

Thành phần	Liều lượng
Rễ Bách bệnh	20g
Chuối sứ khô (nướng vàng)	10 quả
Rượu trắng	1 lít

• Ngâm rễ và chuối với rượu trong 7 ngày.
• Uống mỗi lần 30ml, ngày 3 lần.

5.5. Cải thiện sinh lý nam

Thành phần	Liều lượng
Bách bệnh	400mg
Nhân sâm	50mg
Linh chi	50mg

• Bào chế thành viên nang, dùng theo hướng dẫn của bác sĩ.

Trên đây là những thông tin chi tiết về cây Bách bệnh – vị thuốc quý của Đông y, với các đặc điểm, thành phần hóa học, công dụng, cách sử dụng và một số bài thuốc điển hình. Hi vọng bài viết này sẽ cung cấp kiến thức bổ ích, giúp bạn đọc tìm hiểu sâu hơn về loại dược liệu này.

FAQ về cây Bách bệnh

1. Tại sao cây Bách bệnh được gọi là “vua dược liệu”?

Cây Bách bệnh được mệnh danh là “vua dược liệu” bởi nhiều lý do:

• Thành phần hóa học phong phú: Chứa nhiều hợp chất quý như quassinoid, alkaloid, triterpen, hợp chất phenolic, chất đắng, sterol… mang lại nhiều tác dụng dược lý.
• Công dụng đa dạng: Không chỉ hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý mà còn có tác dụng tăng cường sức khỏe, cải thiện sinh lý nam giới.
• Lịch sử sử dụng lâu đời: Được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền của nhiều quốc gia Đông Nam Á.
• Tiềm năng nghiên cứu lớn: Nhiều nghiên cứu khoa học đã chứng minh hiệu quả của cây Bách bệnh và mở ra nhiều hướng nghiên cứu mới.

2. Liều dùng và cách sử dụng cây Bách bệnh như thế nào?

Liều dùng và cách sử dụng cây Bách bệnh phụ thuộc vào từng trường hợp cụ thể, mục đích sử dụng và thể trạng của người bệnh. Tốt nhất nên tham khảo ý kiến của thầy thuốc hoặc dược sĩ để có liều dùng phù hợp.

Một số dạng bào chế thường gặp:

• Dạng thuốc sắc: Dùng rễ, thân, vỏ thân sắc lấy nước uống.
• Dạng viên nang: Bào chế từ bột rễ Bách bệnh, thường kết hợp với các dược liệu khác.
• Dạng rượu ngâm: Ngâm rễ Bách bệnh với rượu trắng.

3. Những ai không nên sử dụng cây Bách bệnh?

• Phụ nữ mang thai và cho con bú: Vì chưa có đủ bằng chứng về độ an toàn.
• Trẻ em dưới 10 tuổi: Hệ tiêu hóa của trẻ còn non yếu, dễ bị kích ứng.
• Người mẫn cảm với bất kỳ thành phần nào của cây: Có thể gây dị ứng.
• Người đang sử dụng thuốc khác: Nên thông báo cho bác sĩ để tránh tương tác thuốc.
• Người mắc các bệnh mãn tính: Nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.

4. Có thể mua cây Bách bệnh ở đâu?

Bạn có thể mua cây Bách bệnh hoặc các sản phẩm từ cây Bách bệnh tại:

• Các cửa hàng thuốc đông y: Nên chọn những cửa hàng uy tín, có giấy phép kinh doanh.
• Các trang web bán hàng trực tuyến: Cần kiểm tra kỹ nguồn gốc, xuất xứ sản phẩm trước khi mua.

5. Bảo quản cây Bách bệnh như thế nào?

• Dược liệu khô: Bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp.
• Sản phẩm đã bào chế: Bảo quản theo hướng dẫn trên bao bì sản phẩm.

6. Cây Bách bệnh có tác dụng phụ nào không?

Khi sử dụng cây Bách bệnh với liều lượng cao hoặc kéo dài có thể gây ra một số tác dụng phụ như: đau đầu, chóng mặt, buồn nôn, tiêu chảy, hạ huyết áp.

7. Sự khác biệt giữa cây Bách bệnh và các loại thuốc tăng cường sinh lý khác là gì?

Cây Bách bệnh có tác dụng tăng cường sinh lý nam giới một cách tự nhiên, thông qua việc tăng cường sản xuất testosterone nội sinh. Trong khi đó, nhiều loại thuốc tăng cường sinh lý khác thường có tác dụng nhanh hơn nhưng có thể gây ra tác dụng phụ và làm giảm chức năng sinh lý tự nhiên của cơ thể khi ngưng sử dụng.

8. Thời gian sử dụng cây Bách bệnh để thấy hiệu quả?

Thời gian để thấy hiệu quả của cây Bách bệnh phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: liều dùng, tình trạng sức khỏe, cơ địa của mỗi người. Thông thường, cần sử dụng đều đặn trong khoảng 2-4 tuần mới thấy được những cải thiện rõ rệt.

9. Cây Bách bệnh có tương tác với thuốc khác không?

Cây Bách bệnh có thể tương tác với một số loại thuốc khác, đặc biệt là thuốc chống đông máu, thuốc hạ đường huyết. Vì vậy, cần thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc bạn đang sử dụng trước khi sử dụng cây Bách bệnh.

10. Có thể kết hợp cây Bách bệnh với các loại dược liệu khác để tăng hiệu quả không?

Có thể kết hợp cây Bách bệnh với các loại dược liệu khác như nhân sâm, linh chi, hà thủ ô để tăng cường hiệu quả điều trị. Tuy nhiên, cần tham khảo ý kiến của thầy thuốc hoặc dược sĩ trước khi sử dụng bất kỳ bài thuốc nào.

11. Làm thế nào để phân biệt cây Bách bệnh thật và giả?

Để phân biệt cây Bách bệnh thật và giả, bạn nên mua sản phẩm tại các cửa hàng uy tín, có giấy phép kinh doanh. Ngoài ra, bạn có thể dựa vào một số đặc điểm hình thái của cây để phân biệt.

12. Giá thành của cây Bách bệnh như thế nào?

Giá thành của cây Bách bệnh phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: nguồn gốc, chất lượng, dạng bào chế, số lượng.

13. Nên mua cây Bách bệnh ở dạng nào?

Bạn có thể lựa chọn mua cây Bách bệnh ở dạng khô, dạng bột, dạng viên nang hoặc dạng rượu ngâm. Mỗi dạng bào chế có ưu điểm và nhược điểm riêng. Nên chọn dạng bào chế phù hợp với nhu cầu và điều kiện của bản thân.

14. Có nên tự ý sử dụng cây Bách bệnh để điều trị bệnh không?

Không nên tự ý sử dụng cây Bách bệnh để điều trị bệnh mà chưa có sự tư vấn của bác sĩ. Việc sử dụng không đúng cách có thể gây ra những tác dụng phụ không mong muốn.

15. Cây Bách bệnh có tác dụng gì đối với phụ nữ?

Ngoài tác dụng tăng cường sinh lý nam giới, cây Bách bệnh còn có một số tác dụng đối với phụ nữ như: giảm đau bụng kinh, hỗ trợ điều trị rối loạn kinh nguyệt. Tuy nhiên, phụ nữ mang thai và cho con bú không nên sử dụng cây Bách bệnh.