Cây Bách Bệnh (Eurycoma longifolia) Vị Thuốc Quý Đông Y

Cây Bách bệnh (tên khoa học: Eurycoma longifolia) là một loài thực vật thuộc họ Simaroubaceae (Thanh thất), được trồng và sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền các nước Đông Nam Á như Việt Nam, Malaysia, Indonesia, Lào, Thái Lan… Với nhiều tên gọi khác nhau như Bá bệnh, Mật nhân, Tongkat Ali (Malaysia), cây này được coi là một vị thuốc quý, mang nhiều công dụng tốt cho sức khỏe.

1. Đặc điểm của cây Bách bệnh

1.1. Mô tả hình thái

• Cây Bách bệnh là một loại cây bụi, cao từ 2-8 mét, thân mảnh, ít phân cành.
• Lá kép lông chim lẻ, mọc so le, gồm 21-25 lá chét không cuống, hình bầu dục, mặt trên xanh bóng, cuống lá kép màu nâu đỏ.
• Hoa màu đỏ nâu, mọc thành cụm hoa chùy rộng ở ngọn cành.
• Quả hạch, hình trứng, nhẵn, có rãnh dọc, khi chín có màu vàng đỏ, chứa một hạt.

1.2. Phân bố địa lý

• Bách bệnh là loài bản địa của Malaysia và Indonesia.
• Cũng được tìm thấy ở Việt Nam, Ấn Độ, Lào, Philippines, Nam Trung Quốc và Thái Lan.
• Ở Việt Nam, cây ưa sống ở vùng núi dưới 1000 mét, trung du, Tây Nguyên hoặc vùng đồi thấp.

2. Thành phần hóa học và công dụng

Qua nghiên cứu, các nhà khoa học đã tìm thấy trong cây Bách bệnh có chứa nhiều hợp chất quý như:

2.1. Thành phần hóa học chính

• Quassinoid: Eurycomalacton, eurycomanon, longilacton, 14,15β-dihydroxyklaineanon…
• Alkaloid: Canthin-6-on, 9-hydroxycanthin-6-on…
• Triterpen
• Hợp chất phenolic
• Chất đắng: Eurycomalacton, 2,6-dimethoxybenzoquinon (trong vỏ cây)
• Sterol: Campestrol, β-sitosterol, eurycoinanol…

2.2. Công dụng của Bách bệnh

Theo Đông y, vị thuốc Bách bệnh có vị đắng, tính mát, quy vào kinh Can, Thận, có tác dụng:

• Thanh nhiệt, lợi tiểu, lương huyết
• Chữa chàm ở trẻ em, đi tiểu ra máu, đau lưng mỏi gối
• Chữa chướng khí, đầy bụng, ăn lâu không tiêu
• Lá chữa lở ghẻ, giải rượu, trị giun

Các nghiên cứu dược lý hiện đại cũng đã chứng minh một số công dụng của Bách bệnh:

1. Chống sốt rét: Cao chiết xuất có hoạt tính ức chế ký sinh trùng Plasmodium gây sốt rét trên môi trường nuôi cấy in vitro.
2. Tăng cường sinh lý nam: Ở động vật đực, dịch chiết xuất từ rễ và thân làm tăng đáng kể nồng độ testosterone trong huyết thanh, giúp cải thiện chức năng sinh lý.
3. Lợi mật, bảo vệ gan: Thuốc bào chế từ Bách bệnh, Xấu hổ và Trâm bầu có tác dụng lợi mật rõ rệt, đẩy nhanh tái tạo tế bào gan bị tổn thương do carbon tetraclorid, giảm bilirubin trong máu.

3. Bộ phận dùng làm thuốc và cách sơ chế

Trừ hoa, tất cả các bộ phận của cây Bách bệnh đều được dùng làm thuốc, bao gồm:

• Rễ
• Thân
• Vỏ thân
• Lá
• Quả

Trong đó, rễ được sử dụng phổ biến nhất.

Các bộ phận này có thể thu hái quanh năm. Lá và quả được phơi hoặc sấy khô ngay. Rễ, thân, vỏ thân được chặt thành khúc ngắn rồi mới phơi hoặc sấy cho khô.

Sau khi phơi khô, dược liệu được đóng gói kín trong bao ni lông, bảo quản nơi thoáng mát, tránh ẩm mốc.

4. Những lưu ý khi sử dụng Bách bệnh

• Tuân thủ đúng liều lượng và chỉ dẫn của thầy thuốc.
• Không nên dùng quá liều hoặc tùy tiện phối hợp với các vị thuốc khác để tránh gây tác dụng phụ không mong muốn.
• Một số tác dụng phụ có thể gặp: đau đầu, đau bụng, buồn nôn, hạ huyết áp, hạ đường huyết.

Bách bệnh không được khuyến cáo sử dụng cho:

• Phụ nữ mang thai
• Người gầy yếu, bệnh nhân ung thư
• Người bị bệnh lý về gan, mật, dạ dày
• Bệnh nhân tim mạch
• Trẻ em dưới 10 tuổi
• Bệnh nhân đái tháo đường
• Người bị vấn đề về tuyến tiền liệt

5. Một số bài thuốc từ cây Bách bệnh

5.1. Chữa chàm, lở ngứa ở trẻ em

• Dùng lá Bách bệnh đun nước tắm, rửa sạch vùng da bị chàm.
• Giã nát lá tươi đắp lên vùng da cho đến khi khỏi.

5.2. Chữa đầy bụng, ăn không tiêu

• Sắc uống mỗi ngày 1 thang, liên tục trong 5-7 ngày.

5.3. Chữa kinh nguyệt không thông, đau bụng kinh

• Rễ Bách bệnh 15g
• Sắc uống mỗi ngày 1 lần, dùng liên tục 7-10 ngày.

5.4. Bổ dưỡng, hỗ trợ tiêu hóa

• Ngâm rễ và chuối với rượu trong 7 ngày.
• Uống mỗi lần 30ml, ngày 3 lần.

5.5. Cải thiện sinh lý nam

• Bào chế thành viên nang, dùng theo hướng dẫn của bác sĩ.

Trên đây là những thông tin chi tiết về cây Bách bệnh – vị thuốc quý của Đông y, với các đặc điểm, thành phần hóa học, công dụng, cách sử dụng và một số bài thuốc điển hình. Hi vọng bài viết này sẽ cung cấp kiến thức bổ ích, giúp bạn đọc tìm hiểu sâu hơn về loại dược liệu này.