Huyệt Bách Hội

Huyệt Bách Hội (GV 20), với cái tên mang ý nghĩa “nơi hội tụ của trăm kinh mạch”, là một trong những huyệt vị quan trọng nhất trên cơ thể con người. Nằm ở vị trí đỉnh đầu, huyệt này được xem như một “trung tâm điều khiển” của các đường kinh dương, kinh Can và mạch Đốc. Việc kích thích huyệt Bách Hội có thể mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, từ giảm đau đầu, chóng mặt đến cải thiện trí nhớ, tinh thần.

Tên gọi và xuất xứ

Huyệt Bách Hội còn có nhiều tên gọi khác như Duy Hội, Điên Thượng, Nê Hoàn Cung, Qủy Môn, Tam Dương, Tam Dương Ngũ Hội, Thiên Mãn, Thiên Sơn. Tên gọi “Bách Hội” xuất phát từ ý nghĩa “nơi hội tụ của trăm (bách) đường kinh lạc dương”.

Huyệt này được ghi chép lần đầu tiên trong sách “Giáp Ất Kinh”, một bộ sách y học cổ của Trung Quốc, với tư cách là một trong những huyệt quan trọng nhất trên cơ thể.

Đặc tính, Vị trí và đặc điểm giải phẫu

Huyệt Bách Hội là huyệt thứ 20 của mạch Đốc (GV 20), đồng thời là huyệt hội của mạch Đốc với 6 kinh dương (Tâm Bào, Tiểu Trường, Đởm, Vị, Đại Trường, Tam Tiêu). Điều này cho thấy tầm quan trọng của huyệt trong việc điều hòa các chức năng của các tạng phủ và duy trì cân bằng âm dương trong cơ thể.

Vị trí Huyệt Bách Hội nằm chính giữa đỉnh đầu, tương ứng với điểm giao nhau của đường nối hai lỗ tai và đường giữa của cơ thể. Để xác định chính xác vị trí huyệt, bạn có thể áp dụng phương pháp sau:

1. Đặt hai ngón tay cái vào hai lỗ tai.
2. Duỗi thẳng hai ngón tay giữa lên đỉnh đầu.
3. Điểm giao nhau của hai ngón tay giữa chính là huyệt Bách Hội.

Về vị trí giải phẫu, huyệt Bách Hội nằm chính giữa đỉnh đầu, tương ứng với điểm giao nhau của đường nối hai lỗ tai và đường giữa của cơ thể. Dưới da vùng huyệt là lớp cân sọ và xương sọ. Da đầu ở vị trí này được chi phối bởi rễ thần kinh C2.

Tác dụng và ứng dụng trong điều trị

Theo y học cổ truyền, huyệt Bách Hội có tác dụng chủ trị các chứng bệnh như đau đỉnh đầu, trực tràng sa, mũi nghẹt, đầu nặng, hay quên, điên cuồng, hôn mê, lạnh người, tai ù, mắt hoa, hồi hộp, mất ngủ và cụ thể hơn:

• Khai khiếu, định thần: Giúp làm thông các khiếu, an thần, cải thiện các triệu chứng như đau đầu, hoa mắt, ù tai, mất ngủ.
• Bình Can, tức phong: Điều hòa chức năng Can, giảm tình trạng Can phong (đau đầu, chóng mặt do Can dương thịnh).
• Thăng dương, cử khí: Nâng đỡ dương khí, giúp cơ thể tràn đầy sinh lực, đặc biệt hữu ích trong các trường hợp suy nhược, huyết áp thấp.

Trong thực hành lâm sàng, châm cứu hoặc bấm huyệt Bách Hội thường được áp dụng để điều trị các bệnh lý như:

• Đau đầu, đau nửa đầu
• Chóng mặt, rối loạn tiền đình
• Mất ngủ, suy nhược thần kinh
• Huyết áp thấp, hội chứng suy nhược
• Liệt dây thần kinh số VII ngoại biên

Một số nghiên cứu lâm sàng đã chứng minh hiệu quả của việc kích thích huyệt Bách Hội:

• Một thử nghiệm trên 60 bệnh nhân đau nửa đầu cho thấy 91,7% đạt kết quả tốt và khá sau 4 tuần điều trị bằng bấm huyệt kết hợp uống thuốc [1].
• Một tổng quan hệ thống và phân tích gộp 10 nghiên cứu với 944 bệnh nhân cho thấy châm cứu có hiệu quả vượt trội so với thuốc điều trị chóng mặt, với chỉ số hiệu quả lâm sàng RR = 1,34 (95%CI: 1,24-1,44) [2].

Ngoài ra, kích thích huyệt Bách Hội còn mang lại nhiều lợi ích khác cho sức khỏe:

• Cải thiện tuần hoàn não: Bấm huyệt Bách Hội giúp tăng cường lưu thông máu lên não, cung cấp oxy và dưỡng chất, từ đó cải thiện các chức năng như trí nhớ, tập trung, sự tỉnh táo.
• Giảm căng thẳng, lo âu: Các yếu tố tâm lý như stress, lo lắng có thể gây ra nhiều rối loạn chức năng não và cơ thể. Kích thích huyệt Bách Hội giúp điều hòa thần kinh thực vật, giảm các triệu chứng căng thẳng, lo âu, mang lại cảm giác thư thái.
• Tăng cường sức đề kháng: Theo y học cổ truyền, huyệt Bách Hội có vai trò quan trọng trong việc điều hòa khí huyết, tăng cường năng lượng cho cơ thể. Việc kích thích huyệt này thường xuyên giúp nâng cao sức đề kháng, phòng ngừa các bệnh lý.
• Làm đẹp da, chống lão hóa: Bấm huyệt Bách Hội kết hợp với massage đầu có tác dụng cải thiện tuần hoàn máu dưới da, nuôi dưỡng tế bào, từ đó làm da đầu khỏe mạnh, hạn chế tình trạng rụng tóc, tóc bạc sớm.

Trong điều trị thực tiễn cần phối các huyệt để tăng hiệu quả hơn, cụ thể:

• Phối hợp với Não Không (Đ.19) và Thiên Trụ (Bq.10) để trị chứng đầu phong.
• Phối hợp với Đại Trường Du (Bq.25) và Trường Cường (Đc.1) để trị trẻ nhỏ bị thoát giang.
• Phối hợp với Nội Quan (Tb.6) và Thần Môn (Tm.7) để trị tâm hư, kinh sợ, tâm thần không yên.
• Phối hợp với Thận Du (Bq.23) và Tỳ Du (Bq.20) để trị tiêu chảy lâu ngày gây ra hoạt thoát, hạ hãm.

Phương pháp kích thích huyệt

Huyệt Bách Hội có thể được kích thích bằng nhiều phương pháp khác nhau:

Lưu ý khi kích thích huyệt

• Không nên kích thích huyệt quá mạnh hoặc quá sâu, tránh gây tổn thương mô.
• Phụ nữ có thai, người cao huyết áp, động kinh cần thận trọng khi châm cứu hoặc bấm huyệt.
• Khi cứu, cần lưu ý kiểm soát nhiệt độ và thời gian để tránh gây bỏng da đầu.
• Nếu xuất hiện các triệu chứng như chóng mặt, buồn nôn, vã mồ hôi trong quá trình thao tác cần ngừng kích thích và theo dõi.

Câu hỏi thường gặp

1. Vì sao huyệt Bách Hội lại có tên gọi “Thiên Mãn”, “Quỷ Môn”?

Theo y học cổ truyền, huyệt Bách Hội còn có tên gọi “Thiên Mãn” (đầy trời) vì vị trí của nó nằm ở đỉnh đầu, điểm cao nhất của cơ thể. Khi kích thích huyệt này, khí huyết sẽ được đưa lên để bổ sung cho não, giúp tinh thần sảng khoái, đầu óc minh mẫn.

Tên gọi “Quỷ Môn” (cửa quỷ) xuất phát từ quan niệm cho rằng huyệt Bách Hội là nơi các tà khí, bệnh tật có thể xâm nhập vào cơ thể. Kích thích huyệt vị này giúp đóng “cửa quỷ”, ngăn chặn sự xâm nhập của tà khí, tăng cường sức đề kháng của cơ thể.

2. Liệu có thể tự bấm huyệt Bách Hội tại nhà không?

Việc tự bấm huyệt Bách Hội tại nhà là hoàn toàn có thể, tuy nhiên cần lưu ý một số điểm sau:

• Xác định chính xác vị trí huyệt trước khi thao tác. Nếu không chắc chắn, nên nhờ người có kinh nghiệm hướng dẫn.
• Lực bấm vừa phải, không nên quá mạnh gây đau đớn. Thời gian bấm khoảng 2-3 phút mỗi lần, có thể thực hiện 1-2 lần/ngày.
• Người có tiền sử chấn thương đầu, đang mắc bệnh về da đầu, huyết áp cao, động kinh không nên tự ý bấm huyệt.
• Nếu xuất hiện các triệu chứng khó chịu như chóng mặt, buồn nôn, đau đầu dữ dội cần ngừng bấm huyệt và đi khám bác sĩ.

3. Có thể kết hợp bấm huyệt Bách Hội với xoa bóp, massage đầu không?

Bấm huyệt Bách Hội kết hợp với các động tác xoa bóp, massage đầu mang lại hiệu quả tốt trong việc giảm đau đầu, mỏi cổ vai gáy, giúp tinh thần thư thái, thoải mái. Một số cách kết hợp phổ biến:

• Dùng đầu ngón tay xoa nhẹ nhàng vùng trán, thái dương, sau gáy trong vòng 2-3 phút, sau đó bấm huyệt Bách Hội.
• Dùng lòng bàn tay ấn nhẹ lên đỉnh đầu, các ngón tay khum lại, xoa theo chiều kim đồng hồ khoảng 10 vòng, kết hợp hơi ấn vào huyệt Bách Hội.
• Nắm tóc vùng đỉnh đầu, kéo nhẹ lên trên và giữ trong 5-10 giây, lặp lại 3-5 lần. Động tác này giúp kích thích các huyệt vị quanh Bách Hội.

Tuy nhiên, cần tránh các động tác xoa bóp, massage quá mạnh vùng đầu vì có thể gây tổn thương da, kích ứng nang tóc.

4. Bấm huyệt Bách Hội có tác dụng gì trong điều trị mất ngủ?

Mất ngủ là một trong những chỉ định điều trị chính của huyệt Bách Hội. Theo YHCT, nguyên nhân gây mất ngủ thường do tâm tỳ hư, tâm hỏa vượng, thần chí bất an. Bấm huyệt Bách Hội có tác dụng:

• Bổ tâm tỳ, dưỡng tâm thần: Giúp tăng cường chức năng của tâm và tỳ, nuôi dưỡng tâm thần, từ đó cải thiện giấc ngủ.
• Thanh tâm hỏa, định thần chí: Hạ thấp hỏa khí vượng lên làm nhiễu loạn tâm thần, giúp thần chí ổn định, dễ đi vào giấc ngủ.
• Thông kinh hoạt lạc, điều hòa khí huyết: Giúp lưu thông khí huyết, đặc biệt là vùng đầu, cổ, vai gáy, giảm các triệu chứng đau mỏi, tức nặng gây ảnh hưởng đến giấc ngủ.

Một nghiên cứu trên 60 bệnh nhân mất ngủ mạn tính cho thấy nhóm điều trị bằng bấm huyệt (lấy huyệt chính là Bách Hội) phối hợp uống thuốc ngủ liều thấp có tỷ lệ cải thiện rõ rệt các triệu chứng khó vào giấc ngủ, giật mình, thức giấc giữa đêm cao hơn đáng kể so với nhóm chỉ dùng thuốc, tỷ lệ tương ứng là 80% và 55%, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p < 0,0. Và cũng qua đây huyệt Bách Hội được nhận định là một trong số các huyệt điều trị mất ngủ hiệu quả nhất theo đông y.

5. Châm cứu huyệt Bách Hội có nguy hiểm không?

Châm cứu huyệt Bách Hội tương đối an toàn nếu được thực hiện bởi người có chuyên môn và tuân thủ các nguyên tắc vô khuẩn. Tuy nhiên, do vị trí huyệt đạo nằm trên đỉnh đầu, việc châm cứu sai kỹ thuật hoặc không đúng chỉ định có thể gây ra một số biến chứng như:

• Chảy máu, máu tụ dưới da: Thường gặp khi châm kim quá sâu hoặc tổn thương mạch máu.
• Nhiễm trùng da đầu: Xảy ra nếu dụng cụ châm cứu không được vô khuẩn hoặc vết châm không được chăm sóc đúng cách.
• Choáng, ngất: Một số người nhạy cảm có thể bị kích thích phản xạ thần kinh gây choáng, ngất trong quá trình châm cứu.
• Tổn thương sọ não: Là biến chứng rất hiếm gặp, thường do châm kim xuyên qua xương sọ, gây tổn thương màng não, mô não.

Vì vậy, chỉ nên thực hiện châm cứu huyệt Bách Hội dưới sự hướng dẫn và giám sát của bác sĩ, thầy thuốc YHCT có chuyên môn và kinh nghiệm.

6. Bấm huyệt Bách Hội có tác dụng như thế nào đối với người cao huyết áp?

Bấm huyệt Bách Hội có thể có tác dụng hỗ trợ điều trị tăng huyết áp, tuy nhiên cần thận trọng khi áp dụng. Theo YHCT, huyệt Bách Hội có tác dụng bình can tức phong, hạ khí bị trược, do đó giúp hạ huyết áp trong trường hợp tăng huyết áp do can dương thịnh.

Tuy nhiên, đối với người cao huyết áp, đặc biệt là tình trạng huyết áp không ổn định, bấm huyệt Bách Hội có thể gây kích thích đột ngột, làm tăng huyết áp tức thời. Vì vậy, trước khi bấm huyệt, cần đo huyết áp cho người bệnh, nếu huyết áp tâm thu ≥ 180 mmHg hoặc huyết áp tâm trương ≥ 110 mmHg thì không nên tiến hành.

Thời gian bấm huyệt cũng cần rút ngắn, chỉ nên ấn giữ nhẹ nhàng trong 30-60 giây, tránh kích thích quá mạnh. Nếu xuất hiện các dấu hiệu khó chịu như hoa mắt, chóng mặt, đau đầu dữ dội, khó thở, tức ngực cần ngừng bấm huyệt ngay và theo dõi huyết áp.

Người cao huyết áp khi bấm huyệt Bách Hội cần phối hợp chặt chẽ với dùng thuốc hạ áp theo chỉ định của bác sĩ, không tự ý bỏ thuốc. Đồng thời cần duy trì chế độ ăn uống, sinh hoạt, luyện tập hợp lý để kiểm soát huyết áp.

7. Có thể dùng tinh dầu, Dược Liệu khi bấm huyệt Bách Hội không?

Việc kết hợp sử dụng tinh dầu, dược liệu khi bấm huyệt Bách Hội có thể giúp tăng cường hiệu quả điều trị một số bệnh lý. Một số cách áp dụng phổ biến:

• Xoa bóp với tinh dầu: Cho vài giọt tinh dầu bạc hà, hương nhu, oải hương vào lòng bàn tay, xoa đều rồi massage nhẹ nhàng vùng Bách Hội và xung quanh đầu. Mùi hương dễ chịu của tinh dầu giúp thư giãn tinh thần, giảm căng thẳng, mệt mỏi.
• Đắp lá thuốc: Một số loại lá như lá tía tô, lá bạc hà, ngải cứu có vị cay, tính ôn, giúp tán phong, thông kinh lạc.  Có thể đun sôi lá tươi hoặc khô, đắp lên vùng Bách Hội trong khoảng 10-15 phút, sau đó bấm huyệt.
• Xông hơi thảo dược: Dùng các Vị thuốc như khương hoạt, bạch chỉ, tô diệp, cúc hoa… sắc với nước sôi, xông hơi toàn đầu trong 10-15 phút, vừa xông vừa bấm nhẹ huyệt Bách Hội. Phương pháp này giúp thông mũi, giảm đau đầu, ngừa cảm cúm.

Tuy nhiên, cần lưu ý:

• Kiểm tra dị ứng với tinh dầu, dược liệu trước khi sử dụng. Nếu xuất hiện các phản ứng như ngứa, mẩn đỏ, phù nề vùng da tiếp xúc cần ngừng dùng ngay.
• Không sử dụng tinh dầu nguyên chất trực tiếp lên da, phải pha loãng với dầu nền.
• Không đắp lá thuốc quá nóng, tránh gây bỏng da.
• Không xông hơi quá lâu, nhiệt độ quá cao vì có thể gây choáng, ngất.

8. Liệu bấm huyệt Bách Hội có giúp cải thiện trí nhớ?

Bấm huyệt Bách Hội được cho là có tác dụng hỗ trợ cải thiện trí nhớ thông qua một số cơ chế:

• Tăng cường tuần hoàn não: Kích thích huyệt Bách Hội giúp tăng lưu lượng máu lên não, cải thiện chức năng của các mạch máu, mao mạch não, qua đó tăng cung cấp oxy và chất dinh dưỡng cho các tế bào thần kinh.
• Điều hòa hoạt động của hệ thần kinh trung ương: Bấm huyệt giúp cân bằng hoạt động của hệ thần kinh giao cảm và phó giao cảm, điều chỉnh sự dẫn truyền các xung thần kinh, từ đó cải thiện khả năng ghi nhớ, tập trung, suy nghĩ.

Tóm lại, huyệt Bách Hội đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa chức năng các tạng phủ, duy trì sự cân bằng âm dương trong cơ thể. Việc kích thích huyệt này đúng cách có thể mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, góp phần phòng và điều trị nhiều bệnh lý thường gặp. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn và hiệu quả, cần tuân thủ các nguyên tắc và lưu ý khi thực hiện các thủ thuật trên huyệt, đừng quên có bất kì thắc mắc gì liên hệ với Triều Đông Y ngay để được giải đáp nhé.

Tài liệu tham khảo:

1. Trần Thị Thanh Hương (2019). Hiệu quả bấm huyệt Phong Trì trong điều trị đau nửa đầu. Tạp chí Y học Việt Nam, 482(1), 132-136.
2. Zhang XT, Li XF, Zhao C, et al. (2020). Acupuncture for Meniere’s disease/syndrome: a systematic review and meta-analysis. Evid Based Complement Alternat Med, 2020:6754612.