Huyệt Bách Hội

Huyệt Bách Hội – “Nút giao thông” của kinh mạch. Tìm hiểu vị trí, tác dụng, cách day bấm huyệt Bách Hội chữa bệnh và những lưu ý quan trọng.

Huyệt Bách Hội (GV 20), với cái tên mang ý nghĩa “nơi hội tụ của trăm kinh mạch”, là một trong những huyệt vị quan trọng nhất trên cơ thể con người. Nằm ở vị trí đỉnh đầu, huyệt này được xem như một “trung tâm điều khiển” của các đường kinh dương, kinh Can và mạch Đốc. Việc kích thích huyệt Bách Hội có thể mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, từ giảm đau đầu, chóng mặt đến cải thiện trí nhớ, tinh thần.

Tên gọi và xuất xứ

Huyệt Bách Hội còn có nhiều tên gọi khác như Duy Hội, Điên Thượng, Nê Hoàn Cung, Qủy Môn, Tam Dương, Tam Dương Ngũ Hội, Thiên Mãn, Thiên Sơn. Tên gọi “Bách Hội” xuất phát từ ý nghĩa “nơi hội tụ của trăm (bách) đường kinh lạc dương”.

Huyệt này được ghi chép lần đầu tiên trong sách “Giáp Ất Kinh”, một bộ sách y học cổ của Trung Quốc, với tư cách là một trong những huyệt quan trọng nhất trên cơ thể.

Đặc tính, Vị trí và đặc điểm giải phẫu

Huyệt Bách Hội là huyệt thứ 20 của mạch Đốc (GV 20), đồng thời là huyệt hội của mạch Đốc với 6 kinh dương (Tâm Bào, Tiểu Trường, Đởm, Vị, Đại Trường, Tam Tiêu). Điều này cho thấy tầm quan trọng của huyệt trong việc điều hòa các chức năng của các tạng phủ và duy trì cân bằng âm dương trong cơ thể.

Vị trí Huyệt Bách Hội nằm chính giữa đỉnh đầu, tương ứng với điểm giao nhau của đường nối hai lỗ tai và đường giữa của cơ thể. Để xác định chính xác vị trí huyệt, bạn có thể áp dụng phương pháp sau:

1. Đặt hai ngón tay cái vào hai lỗ tai.
2. Duỗi thẳng hai ngón tay giữa lên đỉnh đầu.
3. Điểm giao nhau của hai ngón tay giữa chính là huyệt Bách Hội.

Về vị trí giải phẫu, huyệt Bách Hội nằm chính giữa đỉnh đầu, tương ứng với điểm giao nhau của đường nối hai lỗ tai và đường giữa của cơ thể. Dưới da vùng huyệt là lớp cân sọ và xương sọ. Da đầu ở vị trí này được chi phối bởi rễ thần kinh C2.

Tác dụng và ứng dụng trong điều trị

Theo y học cổ truyền, huyệt Bách Hội có tác dụng chủ trị các chứng bệnh như đau đỉnh đầu, trực tràng sa, mũi nghẹt, đầu nặng, hay quên, điên cuồng, hôn mê, lạnh người, tai ù, mắt hoa, hồi hộp, mất ngủ và cụ thể hơn:

• Khai khiếu, định thần: Giúp làm thông các khiếu, an thần, cải thiện các triệu chứng như đau đầu, hoa mắt, ù tai, mất ngủ.
• Bình Can, tức phong: Điều hòa chức năng Can, giảm tình trạng Can phong (đau đầu, chóng mặt do Can dương thịnh).
• Thăng dương, cử khí: Nâng đỡ dương khí, giúp cơ thể tràn đầy sinh lực, đặc biệt hữu ích trong các trường hợp suy nhược, huyết áp thấp.

Trong thực hành lâm sàng, châm cứu hoặc bấm huyệt Bách Hội thường được áp dụng để điều trị các bệnh lý như:

• Đau đầu, đau nửa đầu
• Chóng mặt, rối loạn tiền đình
• Mất ngủ, suy nhược thần kinh
• Huyết áp thấp, hội chứng suy nhược
• Liệt dây thần kinh số VII ngoại biên

Một số nghiên cứu lâm sàng đã chứng minh hiệu quả của việc kích thích huyệt Bách Hội:

• Một thử nghiệm trên 60 bệnh nhân đau nửa đầu cho thấy 91,7% đạt kết quả tốt và khá sau 4 tuần điều trị bằng bấm huyệt kết hợp uống thuốc [1].
• Một tổng quan hệ thống và phân tích gộp 10 nghiên cứu với 944 bệnh nhân cho thấy châm cứu có hiệu quả vượt trội so với thuốc điều trị chóng mặt, với chỉ số hiệu quả lâm sàng RR = 1,34 (95%CI: 1,24-1,44) [2].

Ngoài ra, kích thích huyệt Bách Hội còn mang lại nhiều lợi ích khác cho sức khỏe:

• Cải thiện tuần hoàn não: Bấm huyệt Bách Hội giúp tăng cường lưu thông máu lên não, cung cấp oxy và dưỡng chất, từ đó cải thiện các chức năng như trí nhớ, tập trung, sự tỉnh táo.
• Giảm căng thẳng, lo âu: Các yếu tố tâm lý như stress, lo lắng có thể gây ra nhiều rối loạn chức năng não và cơ thể. Kích thích huyệt Bách Hội giúp điều hòa thần kinh thực vật, giảm các triệu chứng căng thẳng, lo âu, mang lại cảm giác thư thái.
• Tăng cường sức đề kháng: Theo y học cổ truyền, huyệt Bách Hội có vai trò quan trọng trong việc điều hòa khí huyết, tăng cường năng lượng cho cơ thể. Việc kích thích huyệt này thường xuyên giúp nâng cao sức đề kháng, phòng ngừa các bệnh lý.
• Làm đẹp da, chống lão hóa: Bấm huyệt Bách Hội kết hợp với massage đầu có tác dụng cải thiện tuần hoàn máu dưới da, nuôi dưỡng tế bào, từ đó làm da đầu khỏe mạnh, hạn chế tình trạng rụng tóc, tóc bạc sớm.

Trong điều trị thực tiễn cần phối các huyệt để tăng hiệu quả hơn, cụ thể:

• Phối hợp với Não Không (Đ.19) và Thiên Trụ (Bq.10) để trị chứng đầu phong.
• Phối hợp với Đại Trường Du (Bq.25) và Trường Cường (Đc.1) để trị trẻ nhỏ bị thoát giang.
• Phối hợp với Nội Quan (Tb.6) và Thần Môn (Tm.7) để trị tâm hư, kinh sợ, tâm thần không yên.
• Phối hợp với Thận Du (Bq.23) và Tỳ Du (Bq.20) để trị tiêu chảy lâu ngày gây ra hoạt thoát, hạ hãm.

Phương pháp kích thích huyệt

Huyệt Bách Hội có thể được kích thích bằng nhiều phương pháp khác nhau:

Lưu ý khi kích thích huyệt

• Không nên kích thích huyệt quá mạnh hoặc quá sâu, tránh gây tổn thương mô.
• Phụ nữ có thai, người cao huyết áp, động kinh cần thận trọng khi châm cứu hoặc bấm huyệt.
• Khi cứu, cần lưu ý kiểm soát nhiệt độ và thời gian để tránh gây bỏng da đầu.
• Nếu xuất hiện các triệu chứng như chóng mặt, buồn nôn, vã mồ hôi trong quá trình thao tác cần ngừng kích thích và theo dõi.

(FAQ) Câu Hỏi Thường Gặp Về Huyệt Bách Hội

1. Huyệt Bách Hội có vai trò cụ thể nào đối với dòng chảy của “khí” trong cơ thể theo Y học cổ truyền?

Huyệt Bách Hội là điểm cao nhất trên mạch Đốc, nơi hội tụ của các kinh dương. Nó có vai trò quan trọng trong việc thăng đưa thanh dương khí (khí trong lành, tinh túy) lên nuôi dưỡng não bộ và các khiếu (mắt, tai, mũi), đồng thời giúp giáng trọc khí (khí đục, nặng) xuống dưới, duy trì sự tỉnh táo và cân bằng âm dương.

2. Theo Y học hiện đại, kích thích huyệt Bách Hội có thể tác động lên hệ thần kinh như thế nào?

Kích thích huyệt Bách Hội có thể tác động lên các thụ thể thần kinh dưới da và cân sọ, gửi tín hiệu về não bộ. Các giả thuyết cho rằng điều này có thể điều hòa hoạt động của hệ thần kinh tự chủ (giao cảm và phó giao cảm), ảnh hưởng đến việc giải phóng các chất dẫn truyền thần kinh (như endorphin, serotonin) giúp giảm đau, thư giãn, và điều chỉnh lưu lượng máu não thông qua tác động lên các mạch máu.

3. Có chống chỉ định tuyệt đối nào khi tác động vào huyệt Bách Hội không?

Chống chỉ định tuyệt đối châm cứu vào huyệt Bách Hội ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ còn thóp chưa liền để tránh tổn thương não bộ. Cần hết sức thận trọng với các trường hợp có vết thương hở, nhiễm trùng da đầu tại vị trí huyệt hoặc tăng áp lực nội sọ cấp tính.

4. Cảm giác “Đắc khí” (Deqi) mong đợi khi châm cứu hoặc bấm huyệt Bách Hội là gì?

Khi châm cứu hoặc bấm huyệt đúng vị trí và đủ lực, người bệnh có thể cảm thấy một cảm giác đặc trưng gọi là đắc khí (Deqi). Tại huyệt Bách Hội, cảm giác này thường là căng tức, nặng tại chỗ hoặc có thể lan nhẹ ra xung quanh đỉnh đầu. Đây là dấu hiệu cho thấy tác động có hiệu quả.

5. So với các phương pháp khác, châm cứu vào huyệt Bách Hội có ưu điểm gì nổi bật?

Châm cứu cho phép tác động sâu và chính xác hơn vào huyệt đạo so với bấm huyệt hay chườm nóng. Nó có thể tạo ra phản ứng đắc khí mạnh mẽ hơn, giúp điều chỉnh khí huyết và chức năng thần kinh hiệu quả hơn, đặc biệt trong các bệnh lý cần tác động sâu như đau nửa đầu mạn tính, di chứng tai biến, hoặc rối loạn tiền đình nặng. Kỹ thuật điện châm còn giúp tăng cường và duy trì kích thích liên tục.

6. Hiệu quả điều trị bằng cách kích thích huyệt Bách Hội thường kéo dài bao lâu?

Thời gian duy trì hiệu quả phụ thuộc vào nhiều yếu tố: phương pháp kích thích, tình trạng bệnh lý (cấp tính hay mạn tính), liệu trình điều trị (số lần, tần suất) và cơ địa của từng người.

Thông thường, hiệu quả giảm đau hoặc cải thiện triệu chứng có thể cảm nhận ngay sau khi tác động, nhưng để duy trì lâu dài, cần thực hiện đủ liệu trình (ví dụ: 10-15 buổi châm cứu cách ngày) và có thể cần các đợt điều trị nhắc lại.

7. Huyệt Bách Hội có vai trò gì trong hỗ trợ phục hồi chức năng sau tai biến mạch máu não?

Trong phục hồi sau tai biến mạch máu não, châm cứu huyệt Bách Hội thường được phối hợp với các huyệt khác nhằm mục đích khai khiếu tỉnh thần (cải thiện ý thức, nhận thức), tăng cường tuần hoàn máu não, hỗ trợ phục hồi vận động và cảm giác, giảm các di chứng như liệt nửa người, rối loạn ngôn ngữ.

8. Tự bấm huyệt Bách Hội hàng ngày có lợi ích dưỡng sinh như thế nào?

Tự bấm huyệt Bách Hội nhẹ nhàng 1-2 lần mỗi ngày, mỗi lần 2-3 phút, là một phương pháp dưỡng sinh đơn giản và hiệu quả. Nó giúp thư giãn thần kinh, giảm căng thẳng, cải thiện giấc ngủ, tăng cường trí nhớ và sự tập trung, thúc đẩy dương khí thăng phát giúp cơ thể tỉnh táo, và góp phần làm chậm quá trình lão hóa của não bộ.

9. Ngoài các triệu chứng như chóng mặt, buồn nôn, có thể gặp biến chứng nào khác khi châm cứu huyệt Bách Hội không?

Mặc dù hiếm gặp nếu được thực hiện bởi người có chuyên môn, châm cứu huyệt Bách Hội vẫn có thể tiềm ẩn một số rủi ro như: chảy máu nhẹ tại chỗ (đặc biệt ở người đang dùng thuốc chống đông), nhiễm trùng nếu không đảm bảo vô khuẩn, hoặc gây đau nhức tại chỗ nếu thao tác quá mạnh.

10. Mức huyết áp cao cụ thể nào cần thận trọng khi tác động huyệt Bách Hội?

Bài viết chỉ nêu thận trọng chung với người cao huyết áp. Trong thực hành, những người có huyết áp tâm thu > 160 mmHg hoặc huyết áp tâm trương > 100 mmHg, đặc biệt khi chưa được kiểm soát ổn định, cần hết sức thận trọng. Kích thích mạnh có thể làm tăng huyết áp tạm thời. Nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc thầy thuốc Y học cổ truyền có kinh nghiệm.

11. Có nghiên cứu nào về việc kết hợp kích thích huyệt Bách Hội với liệu pháp điều trị trầm cảm không?

Một số nghiên cứu sơ bộ và thực hành lâm sàng cho thấy châm cứu, đặc biệt là điện châm tại huyệt Bách Hội kết hợp với các huyệt khác (như Nội Quan, Thần Môn) có thể có tác dụng hỗ trợ trong điều trị trầm cảm và lo âu.

Cơ chế có thể liên quan đến việc điều hòa serotonin và các chất dẫn truyền thần kinh khác, cũng như cải thiện giấc ngủ và tinh thần. Tuy nhiên, cần nhiều nghiên cứu lớn và chất lượng cao hơn để khẳng định hiệu quả này.

12. Khi cứu huyệt Bách Hội, làm thế nào để kiểm soát nhiệt độ an toàn, tránh bỏng?

Khi thực hiện cứu ngải hoặc điện cứu, cần đảm bảo khoảng cách an toàn giữa điếu ngải/đầu cứu và da đầu (thường khoảng 2-3 cm) để người bệnh cảm thấy ấm dễ chịu, không nóng rát.

Luôn theo dõi phản ứng của người bệnh và màu sắc da vùng cứu. Có thể dùng một lát gừng tươi mỏng đệm giữa da và điếu ngải (cứu cách gừng) để tăng hiệu quả và giảm nguy cơ bỏng. Thời gian cứu thường giới hạn trong 10-15 phút mỗi lần.

Tài liệu tham khảo

1. Trần Thị Thanh Hương (2019). Hiệu quả bấm huyệt Phong Trì trong điều trị đau nửa đầu. Tạp chí Y học Việt Nam, 482(1), 132-136.
2. Zhang XT, Li XF, Zhao C, et al. (2020). Acupuncture for Meniere’s disease/syndrome: a systematic review and meta-analysis. Evid Based Complement Alternat Med, 2020:6754612.