Huyệt Đầu Lâm Khấp

Ngày cập nhật mới nhất: 03/10/2025

Huyệt Đầu Lâm Khấp (頭臨泣穴 – Tóu Línqì – GB15), một yếu huyệt quan trọng của kinh Đởm, không chỉ là một điểm châm cứu đơn thuần mà còn được ví như một “người giám sát” thầm lặng cho sức khỏe đôi mắt và sự thanh thoát của vùng đầu.

Tên gọi của nó đã phần nào khắc họa nên công năng đặc dị: “Lâm” (臨) mang ý nghĩa ở trên cao nhìn xuống, cai quản, còn “Khấp” (泣) nghĩa là nước mắt. huyệt vị này chủ trì việc điều tiết nước mắt, do đó mà có tên là Lâm Khấp. Chữ “Đầu” được thêm vào để phân biệt với huyệt Túc Lâm Khấp (GB41) ở chân.

Bài viết này sẽ đi sâu phân tích toàn diện về huyệt Đầu Lâm Khấp, từ các ghi chép kinh điển đến những bằng chứng khoa học hiện đại, cung cấp một cái nhìn chuyên sâu và đa chiều về giá trị của huyệt vị này trong chẩn trị và dưỡng sinh.

Nguồn Gốc

Huyệt Đầu Lâm Khấp được ghi nhận lần đầu trong bộ sách y học kinh điển «Hoàng Đế Nội Kinh Tố Vấn – Giáp Ất Kinh». Về sau, các y gia danh tiếng qua nhiều thời đại đã không ngừng bổ sung và làm rõ giá trị của nó.

Vị Trí

Việc xác định chính xác vị trí huyệt là yếu tố tiên quyết để đảm bảo hiệu quả điều trị.

Phương pháp xác định: Bệnh nhân ngồi ngay ngắn, mắt nhìn thẳng về phía trước. Lấy đường thẳng dọc đi qua chính giữa đồng tử (con ngươi) mắt. Từ điểm giao nhau của đường thẳng này với bờ chân tóc trán, đo thẳng lên trên 0,5 thốn. Huyệt nằm tại điểm đó, thường sẽ có cảm giác hơi lõm nhẹ khi ấn vào.
Mốc giải phẫu liên quan: Huyệt Đầu Lâm Khấp nằm trên đường nối giữa huyệt Thần Đình (GV24) ở đường giữa trán và huyệt Đầu Duy (ST8) ở góc trán. Vị trí này tương ứng với điểm bám của cơ trán (Frontalis muscle) vào cân trên sọ.

Góc Nhìn Giải Phẫu Hiện Đại

Dưới da tại vị trí huyệt là cơ trán và xương trán. Vùng này có ý nghĩa quan trọng về mặt thần kinh và mạch máu:

Thần kinh: Da vùng huyệt được chi phối bởi nhánh trên ổ mắt của dây thần kinh sinh ba (Trigeminal nerve – V1). Đây là dây thần kinh cảm giác chính cho vùng mặt, giải thích tại sao tác động vào huyệt Đầu Lâm Khấp lại có hiệu quả cao đối với các chứng đau nhức vùng trán, hốc mắt. Thần kinh vận động cơ là nhánh của dây thần kinh mặt (Facial nerve – VII).
Mạch máu: Bên dưới là các nhánh của động mạch và tĩnh mạch trên ổ mắt. Việc châm cứu tại đây có thể điều chỉnh vi tuần hoàn máu tại chỗ, giúp giảm đau, giảm viêm hiệu quả.

Đặc Tính và Công Năng Chủ Trị Theo Y Học Cổ Truyền

Đầu Lâm Khấp là huyệt thứ 15 của kinh Túc Thiếu Dương Đởm. Điểm đặc biệt nhất của huyệt này là vai trò giao hội quan trọng của nó. Đây là điểm gặp nhau của kinh Đởm, kinh Bàng Quang (Thái Dương) và Dương Duy Mạch.

Sự giao hội này biến Đầu Lâm Khấp thành một trung tâm điều phối năng lượng (khí) cho toàn bộ vùng dương của đầu mặt, mang lại những công năng trị liệu đa dạng:

Khu Phong Minh Mục (Trừ gió làm sáng mắt): Đây là công năng nổi bật nhất. Theo lý luận YHCT, “phong” là nguyên nhân hàng đầu gây ra các bệnh ở phần trên cơ thể. Phong tà (gió độc) xâm nhập gây ra các chứng như mắt đỏ, sưng đau, chảy nước mắt sống, mờ mắt. Đầu Lâm Khấp với khả năng kết nối các kinh dương có tác dụng mạnh mẽ trong việc đuổi phong tà ra khỏi vùng đầu mặt, trả lại sự trong sáng cho đôi mắt.
Thanh Đầu Lợi Khiếu (Làm trong đầu, thông các lỗ khiếu): Tác động vào huyệt giúp thanh trừ hỏa nhiệt ở kinh Đởm, giảm các chứng đau đầu (đặc biệt là đau nửa đầu và đau vùng trán), hoa mắt, chóng mặt. Đồng thời, nó còn giúp khai thông các khiếu (mắt, mũi), rất hiệu quả trong điều trị nghẹt mũi, viêm mũi.
Sơ Can Giải Uất (Điều hòa Can khí, giải tỏa ách tắc): Kinh Đởm có mối quan hệ biểu lý (trong-ngoài) với kinh Can. Khi Can khí uất kết, dễ sinh hỏa bốc lên đầu mặt gây đau đầu, cáu gắt, mắt đỏ. Việc tác động vào Đầu Lâm Khấp có thể gián tiếp điều hòa chức năng của Can, giúp giải tỏa căng thẳng thần kinh.

Ứng Dụng Lâm Sàng

Hiệu quả của huyệt Đầu Lâm Khấp đã được kiểm chứng qua hàng ngàn năm lịch sử và ngày càng được khoa học hiện đại làm sáng tỏ.

Các Bệnh Lý Về Mắt

Đây là lĩnh vực ứng dụng mạnh mẽ nhất của huyệt.

Chỉ định: Viêm kết mạc cấp và mạn tính, chảy nước mắt sống (đặc biệt khi gặp gió), quáng gà, mờ mắt, đau thần kinh trên hốc mắt.
Cơ chế theo y học hiện đại: Một số nghiên cứu cho thấy châm cứu vào các huyệt quanh mắt như Đầu Lâm Khấp có thể làm tăng lưu lượng máu đến võng mạc và dây thần kinh thị giác. Đồng thời, nó kích thích hệ thần kinh giải phóng các chất giảm đau và chống viêm tự nhiên (như endorphin), giúp giảm nhanh các triệu chứng khó chịu.

Ví dụ phối huyệt:

- Trị chảy nước mắt sống: Phối với Hợp Cốc (LI4), Phong Trì (GB20) để tăng cường tác dụng khu phong, tán hàn.
- Trị mắt đỏ, sưng đau: Phối với Toản Trúc (BL2), Tình Minh (BL1), Thái Xung (LR3) để thanh Can hỏa, tả nhiệt độc.

Các Rối Loạn Vùng Đầu và Thần Kinh

Nhờ vị trí và vai trò giao hội mạch, Đầu Lâm Khấp là một huyệt không thể thiếu trong điều trị các chứng bệnh vùng đầu.

Chỉ định: Đau nửa đầu (migraine), đau đầu vùng trán, chóng mặt, hoa mắt. Trong các phác đồ phức tạp hơn, nó còn được dùng để hỗ trợ điều trị trúng phong, động kinh, di chứng tai biến mạch máu não.
Cơ chế theo y học hiện đại: Tác động lên nhánh thần kinh sinh ba có thể giúp điều hòa các tín hiệu đau truyền về não bộ. Kỹ thuật châm cứu được chứng minh có khả năng điều chỉnh các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin, vốn có vai trò quan trọng trong cơ chế bệnh sinh của chứng đau nửa đầu.

Ví dụ phối huyệt:

- Trị đau nửa đầu do Can-Đởm: Phối với Thái Xung (LR3), Suất Cốc (GB8), Túc Lâm Khấp (GB41).
- Hỗ trợ điều trị trúng phong bất tỉnh: Phối với Bách Hội (GV20), Nhân Trung (GV26), Thập Tuyên (EX-UE11) để tỉnh thần, khai khiếu.

Bệnh Lý Về Mũi

Chỉ định: Nghẹt mũi, viêm mũi dị ứng, mất khứu giác.
Cơ chế: Huyệt có tác dụng khai thông các khiếu ở vùng đầu mặt. Khi kinh khí lưu thông, các triệu chứng tắc nghẽn sẽ giảm bớt.
Ví dụ phối huyệt: Phối với Nghênh Hương (LI20), Hợp Cốc (LI4) để thông mũi, giải cảm.

Phương Pháp Tác Động và Lưu Ý

Để phát huy tối đa hiệu quả của huyệt Đầu Lâm Khấp và đảm bảo an toàn, cần tuân thủ đúng kỹ thuật.

Châm cứu: Thường dùng kim nhỏ, châm xiên dưới da, hướng mũi kim về phía sau hoặc về phía ổ bệnh. Độ sâu từ 0.3 – 0.5 thốn. Cảm giác khi đắc khí là căng tức tại chỗ, có thể lan nhẹ ra vùng trán hoặc hốc mắt.
Bấm huyệt: Dùng đầu ngón tay cái hoặc ngón trỏ day ấn vào vị trí huyệt với một lực vừa phải, day theo chiều kim đồng hồ trong khoảng 2-3 phút mỗi bên. Đây là phương pháp an toàn và hiệu quả mà mọi người có thể tự thực hiện tại nhà để giảm đau đầu, mỏi mắt.
Cứu (Moxa): Có thể dùng điếu ngải cứu hơ ấm huyệt trong 5-10 phút. Phương pháp này đặc biệt hiệu quả với các chứng bệnh do hàn (lạnh) gây ra.

Lưu ý đặc biệt:

Vùng da đầu mỏng và gần xương sọ, không nên châm quá sâu.
Tránh cứu gây bỏng, để lại sẹo, đặc biệt là ở vùng mặt gây mất thẩm mỹ.
Phụ nữ có thai và những người có thể trạng yếu nên tham khảo ý kiến của thầy thuốc có chuyên môn trước khi tác động.

Tóm lại, huyệt Đầu Lâm Khấp (GB15) không chỉ là một điểm huyệt đơn thuần mà là một giao điểm chiến lược trên hệ thống kinh lạc. Với khả năng điều chỉnh toàn diện các vấn đề ở phần trên của cơ thể, từ việc “cai quản nước mắt” đến việc “dọn dẹp” sự tắc nghẽn ở vùng đầu, huyệt vị này xứng đáng là một trong những công cụ quý giá nhất trong kho tàng trị liệu của Y Học Cổ Truyền, mang lại giá trị thực tiễn to lớn trong chăm sóc sức khỏe con người.

Trắc Nghiệm: Huyệt Đầu Lâm Khấp (GB15)

Dựa trên những thông tin đã được cung cấp, hãy hoàn thành bài trắc nghiệm dưới đây.