Kinh Túc Thiếu Dương Đởm

Ngày cập nhật mới nhất: 11/02/2025

Kinh Túc Thiếu Dương Đởm, một trong 12 kinh mạch chính trong y học cổ truyền, đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa khí huyết, liên lạc tạng phủ, và điều trị nhiều bệnh lý. Bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn chi tiết và chuyên sâu hơn về kinh mạch này, bao gồm đường đi, biểu hiện bệnh lý, và đặc biệt là thông tin đầy đủ về 44 huyệt vị trên kinh Đởm.

Đường đi và Phân nhánh: Hành trình phức tạp kết nối Tạng phủ

Kinh Túc Thiếu Dương Đởm là một trong những kinh mạch dài nhất và phức tạp nhất trong cơ thể, bắt đầu từ vùng đầu mặt, đi xuống thân mình và kết thúc ở chân.

Đường đi chính

Khởi đầu: Từ huyệt Đồng Tử Liêu (ở đuôi mắt).
Vùng đầu:
- - Đi lên góc trán (qua các huyệt như Hàm Yến, Huyền Lư, Huyền Ly).
  - Vòng xuống sau tai (qua Khúc Tân, Suất Cốc, Thiên Xung, Phù Bạch, Khiếu Âm, Hoàn Cốt).
  - Vòng trở lại trán (Bản Thần, Dương Bạch).
  - Đi xuống gáy (Lâm Khấp, Mục Song, Chính Dinh, Thừa Linh, Não Không, Phong Trì).
Vùng cổ, vai, ngực:
- - Đi dọc cổ (phía trước kinh Tam Tiêu).
  - Xuống vai (Kiên Tỉnh), bắt chéo ra sau kinh Thiếu Dương ở tay.
  - Vào hố trên đòn, xuống nách (Uyển Dịch, Triếp Cân).
  - Đi dọc ngực, sườn (Nhật Nguyệt, Kinh Môn).
Vùng hông, đùi, chân:
- - Đến mấu chuyển lớn (Đới Mạch, Ngũ Khu, Duy Đạo, Cự Liêu, Hoàn Khiêu).
  - Đi ở mặt ngoài đùi (Phong Thị, Trung Độc, Dương Quan).
  - Ra bờ dưới khớp gối (Dương Lăng Tuyền).
  - Xuống cẳng chân trước ngoài (Dương Giao, Ngoại Khâu, Quang Minh, Dương Phụ, Huyền Chung).
  - Qua xương mác và trước mắt cá ngoài.
  - Đi ở mu chân (Khâu Khư, Túc Lâm Khấp, Địa Ngũ Hội, Hiệp Khê).
  - Kết thúc ở góc ngoài ngón chân thứ 4 (Túc Khiếu Âm).

Các nhánh

Nhánh 1: Từ sau tai vào trong tai, ra trước tai, đến phía sau đuôi mắt.
Nhánh 2:
- - Từ đuôi mắt xuống huyệt Đại Nghênh, giao hội với kinh Thiếu Dương ở tay.
  - Lên dưới hố mắt, vòng xuống dưới góc hàm.
  - Xuống cổ, giao hội với kinh chính ở hố trên đòn (Khuyết Bồn).
  - Vào trong ngực, qua cơ hoành.
  - Liên lạc với Can, thuộc về Đởm (quan hệ biểu lý).
  - Đi trong sườn, xuống vùng ống bẹn (Khí Xung), vòng quanh lông mu, tiến ngang vào mấu chuyển lớn.
Nhánh 3: Từ mu chân, đi giữa xương bàn chân 1 và 2, đến đầu ngón chân cái, vòng lại chùm lông ở gần móng chân cái, nối tiếp với kinh Quyết Âm Can (Kinh Can) ở chân (quan hệ biểu lý).

Biểu hiện bệnh lý

Khi kinh mạch hoặc tạng phủ Đởm bị mất cân bằng, có thể xuất hiện các triệu chứng sau:

Bệnh lý kinh mạch

Sốt rét: Sốt cao, rét run xen kẽ, thường có chu kỳ.
Đau đầu: Đau nửa đầu (thiên đầu thống), đau vùng thái dương, đỉnh đầu, sau gáy.
Đau mắt: Đau nhức, đỏ, sưng, chảy nước mắt, sợ ánh sáng.
Ù tai, điếc tai: Nghe kém, có tiếng ù trong tai.
Đau hàm, sưng má: Khó nhai, khó nói.
Sưng đau hố trên đòn, nách: Có thể có hạch sưng to.
Lao hạch: Sưng hạch ở cổ, nách, bẹn.
Đau khớp háng, mặt ngoài chi dưới: Đau nhức, tê bì, hạn chế vận động.
Nóng phía ngoài bàn chân: Cảm giác nóng rát, khó chịu.
Ngón chân thứ 4 vận động khó: Yếu, khó cử động.

Bệnh lý tạng phủ Đởm

Đau cạnh sườn: Đau âm ỉ hoặc dữ dội, có thể lan ra sau lưng hoặc lên vai.
Đau ngực: Đau tức, khó thở.
Miệng đắng: Cảm giác đắng trong miệng, đặc biệt vào buổi sáng.
Nôn: Nôn khan hoặc nôn ra dịch vàng, xanh.
Rối loạn tiêu hóa: Đầy bụng, khó tiêu, chán ăn
Rối loạn giấc ngủ: Mất ngủ, ngủ không sâu giấc, hay mơ, dễ tỉnh giấc.
Rối loạn tinh thần: Dễ cáu gắt, bồn chồn, lo lắng, quyết đoán kém.

Trị các chứng bệnh: Ứng dụng lâm sàng

Kinh Đởm có vai trò quan trọng trong điều trị các bệnh lý liên quan đến:

Đầu mặt: Đau đầu, đau nửa đầu, viêm xoang, viêm tai giữa, đau răng, liệt mặt.
Tai mũi họng: Viêm họng, viêm amidan, ù tai, điếc.
Ngực sườn: Đau tức ngực, viêm phế quản, hen suyễn, viêm gan, viêm túi mật.
Sốt: Sốt rét, sốt virus.

44 Huyệt vị trên Kinh Túc Thiếu Dương Đởm

Dưới đây là thông tin chi tiết về 44 huyệt vị trên kinh Đởm, bao gồm vị trí, giải phẫu, tác dụng, cách châm cứu và lưu ý:

Tên huyệt	Vị trí	Giải phẫu	Tác dụng	Cách châm cứu	Lưu ý
Đồng Tử Liêu	Góc ngoài mắt	Bờ ngoài cơ vòng mi, cơ thái dương	Đau đầu, đau mắt đỏ, chảy nước mắt	Châm luồn dưới da 0.2-0.3 tấc	Kết hợp Tinh minh, Dưỡng lão, Túc tam lý chữa quáng gà
Thính Hội	Chỗ lõm trước tai	Bờ sau tuyến mang tai, bờ dưới mỏm tiếp xương thái dương	Ù tai, điếc tai, đau răng, đau khớp hàm	Châm 0.5-1.2 tấc	Châm đắc khí thấy căng tức lan vào tai
Thượng Quan	Mé trên đầu xương trước tai	Cơ tai trước, cơ thái dương, xương thái dương	Đau đầu, ù tai, điếc tai, đau răng, liệt mặt	Châm 0.3 tấc
Hàm Yến	Dưới góc trán	Cơ tai trên, cơ thái dương, xương thái dương	Đau nửa đầu, hoa mắt, đau khóe mắt ngoài, ù tai	Châm 0.3-0.5 tấc, luồn dưới da
Huyền Lư	Chỗ có động mạch thái dương	Cơ tai trên, cơ thái dương, xương thái dương	Đau nhức đầu, đau khóe mắt ngoài	Châm 0.3-0.5 tấc, luồn dưới da
Huyền Ly	Chỗ có động mạch dưới thái dương	Cơ tai trên, cơ thái dương, xương thái dương	Đau nhức nửa đầu, đau khóe mắt ngoài	Châm 0.3-0.5 tấc, luồn dưới da
Khúc Tân	Chỗ lõm đường chân tóc cong trên tai	Cơ tai trên, cơ thái dương, xương thái dương	Đau vùng thái dương, sưng má, răng cắn chặt	Châm 0.3-0.5 tấc, luồn dưới da
Suất Cốc	Trên tai, lấn vào chân tóc 1.5 tấc	Cơ tai trên, cơ thái dương, xương thái dương	Đau đầu, đau nửa đầu, bệnh ở mắt	Châm 0.3-0.5 tấc, luồn dưới da
Thiên Xung	Sau tai vào chân tóc 2 tấc	Cơ tai trên, xương thái dương	Đau đầu, sưng lợi, điên	Châm 0.3-0.5 tấc, luồn dưới da
Phù Bạch	Sau tai vào chân tóc 1 tấc	Xương thái dương	Đau đầu, ù tai, điếc tai	Châm 0.3-0.5 tấc, luồn dưới da
Khiếu Âm	Trên huyệt Hoàn Cốt	Cơ tai sau, cơ chẩm	Đau đầu, đau gáy, nhức tai, ù tai, điếc tai	Châm 0.3-0.5 tấc, luồn dưới da
Hoàn Cốt	Vào chân tóc 4 phân phía sau tai	Cơ ức-đòn-chũm, cơ gối đầu	Đau đầu, đau cứng cổ gáy, sưng má, đau răng, liệt mặt, đau họng	Châm 0.3-0.5 tấc, luồn dưới da
Bản Thần	Vào trong chân tóc 4 phân, ngoài Khúc Sai 1.5 tấc	Cơ trán, xương trán	Đau đầu, hoa mắt, điên, kinh phong	Châm 0.3-0.5 tấc, luồn dưới da
Dương Bạch	Trên lông mày 1 tấc	Cơ trán, xương trán	Đau đầu, đau mắt, mắt nhiều dử, mắt mờ, sụp mi, quáng gà, loạn thị	Châm 0.3-0.5 tấc, luồn dưới da
Lâm Khấp	Thẳng con ngươi lên, trên chân tóc 0.5 tấc	Cơ trán, xương trán	Đau đầu, hoa mắt, chảy nước mắt, kinh phong	Châm 0.3-0.5 tấc, luồn dưới da
Mục Song	Sau Lâm Khấp 1.5 tấc	Cân sọ, đường khớp trán-đỉnh	Đau đầu, hoa mắt, đau mắt đỏ, sợ lạnh, tắc mũi, kinh phong	Châm 0.3-0.5 tấc, luồn dưới da
Chính Dinh	Sau Mục Song 1.5 tấc	Cân sọ, xương đỉnh	Đau nửa đầu, đau mắt, đau răng, váng đầu kèm nôn	Châm 0.3-0.5 tấc, luồn dưới da
Thừa Linh	Sau Chính Dinh 1.5 tấc	Cân sọ, xương đỉnh	Đau đầu, chảy nước mũi, chảy máu mũi	Châm 0.3-0.5 tấc, luồn dưới da
Não Không	Sau Thừa Linh 1.5 tấc	Cơ chẩm, cơ gối đầu, cơ thang	Đau đầu, cổ gáy cứng đau	Châm 0.3-0.5 tấc, luồn dưới da
Phong Trì	Sau tai, chỗ lõm chân tóc	Góc cơ thang và cơ ức-đòn-chũm	Đau cứng cổ gáy, đau nửa đầu, đau mắt đỏ, hoa mắt, ù tai, đau vai	Châm 0.5-0.8 tấc, hướng kim về mắt bên kia
Kiên Tĩnh	Chỗ lõm trên vai	Cơ thang, cơ trên sông, cơ góc	Đau cứng cổ gáy, đau vai lưng, đau đầu, đau tay, thiếu sữa, tắc tia sữa, đau vú, trúng phong	Châm 0.4-0.6 tấc	Không châm sâu, tránh tổn thương phổi
Uyển Dịch	Dưới nách 3 tấc	Bờ trước cơ lưng to, cơ răng cưa to	Đau sườn, sưng dưới nách	Châm 0.3-0.5 tấc	Không châm sâu, tránh tổn thương phổi
Triếp Cân	Dưới nách 3 tấc, ra trước 1 tấc	Chỗ bám cơ răng cưa to, bờ dưới cơ ngực to	Ngực đầy tức, hen suyễn, nôn, ợ chua	Châm 0.3-0.5 tấc	Không châm sâu, tránh tổn thương phổi
Nhật Nguyệt	Dưới Kỳ Môn 1.5 tấc	Cơ chéo to bụng, cơ gian sườn 7, gan (phải), lách/dạ dày (trái)	Đau cạnh sườn, đau vùng gan mật, nôn	Châm 0.3-0.6 tấc	Không châm sâu, tránh tổn thương gan/lách
Kinh Môn	Đầu xương sườn cụt 12	Cơ chéo to bụng, cơ ngang bụng, thận	Đau mạng mỡ, đau cạnh sườn, đầy bụng, ỉa chảy	Châm 0.3-0.5 tấc	Không châm sâu, tránh tổn thương thận
Đới Mạch	Dưới bờ sườn cụt 1.8 tấc	Cơ chéo to, cơ chéo bé, cơ ngang bụng	Đau thắt lưng, háng, bụng dưới, khí hư	Châm 0.5-1 tấc	Châm đắc khí thấy căng tức lan tới chỗ đau
Ngũ Khu	Dưới Đới Mạch 3 tấc	Cơ chéo to, cơ chéo bé, cơ ngang bụng	Đau thắt lưng, háng, bụng dưới, khí hư	Châm 0.5-1 tấc
Duy Đạo	Dưới Chương Môn 5.8 tấc	Bờ dưới cơ chéo to, cơ chéo bé, cơ ngang bụng	Đau thắt lưng, háng, bụng dưới, khí hư	Châm 0.5-1 tấc	Châm đắc khí thấy căng tức lan rộng
Cự Liêu	Dưới Chương Môn 8.3 tấc	Cơ mông nhỡ, cơ mông bé	Đau háng, đau thắt lưng lan xuống bụng, liệt chân, yếu chân, đau chân	Châm 0.5-1 tấc
Hoàn Khiêu	Vùng hông	Cơ mông to, cơ tháp, cơ sinh đôi trên	Đau khớp háng, đau dây thần kinh hông, liệt nửa người	Châm 1.5-2.5 tấc
Phong Thị	Trên gối, khe 2 gân ngoài đùi	Cân đùi, cơ rộng ngoài, cơ hai đầu đùi	Trúng phong, liệt nửa người, liệt chân, yếu chân, đau mỏi chân, ngứa mẩn	Châm 0.8-1 tấc	Kết hợp Âm Thị, Dương Lăng Tuyền chữa yếu liệt chân, đau đầu gối
Trung Độc	Ngoài xương đùi, trên gối 5 tấc	Cân đùi, cơ rộng ngoài, cơ hai đầu đùi	Trúng phong, liệt nửa người, liệt chi dưới, ngứa nửa người	Châm 0.5-0.8 tấc
Dương Quan	Trên Dương Lăng Tuyền 3 tấc	Cân đùi, cơ rộng ngoài, gân cơ hai đầu đùi	Gối sưng đau, khó co duỗi	Châm 0.5-0.7 tấc
Dương Lăng Tuyền	Dưới đầu gối 1 tấc, chỗ lõm ngoài ống chân	Khe cơ mác bên dài và cơ ruỗi chung ngón chân, xương mác	Khớp gối sưng đau, liệt thần kinh hông kheo ngoài, tê chân, đau cạnh sườn, liệt nửa người, chân tay co rút	Châm 0.8-1 tấc
Dương Giao	Trên mắt cá ngoài 7 tấc	Khe cơ mác bên dài và cơ mác bên ngắn, xương mác	Liệt chân, đau đầu gối, ngực sườn đầy tức, miệng đắng	Châm 0.5-0.8 tấc
Ngoại Khâu	Trên mắt cá ngoài 7 tấc	Khe cơ mác bên dài và cơ dép, xương mác	Đau cẳng chân, đau tức ngực, đau túi mật, điên	Châm 0.5-0.8 tấc	Châm đắc khí thấy căng tức chạy theo kinh
Quang Minh	Trên mắt cá ngoài 5 tấc	Khe cơ ruỗi chung ngón chân và cơ mác bên ngắn, xương mác	Đau, tê, nóng cẳng chân, gối, bệnh ở mắt, sốt không mồ hôi	Châm 0.5-0.6 tấc	Kết hợp Tinh Minh, Phong Trì chữa viêm thần kinh thị, đục nhân mắt
Dương Phụ	Trên mắt cá ngoài 4 tấc	Khe cơ mác bên ngắn và xương mác	Đau cẳng chân, gối, hông, chuột rút, đau hố trên đòn, họng, mắt, đầu, đau các khớp	Châm 0.3-0.5 tấc
Huyền Chung	Trên mắt cá ngoài 3 tấc	Khe cơ mác bên ngắn và xương mác	Đau cẳng chân, đau khớp gối, đau lưng, liệt nửa người, vẹo cổ, đau họng, chảy máu mũi, nóng bụng, chán ăn, nhức xương	Châm 0.3-0.5 tấc
Khâu Khư	Dưới mắt cá ngoài, chỗ lõm khe xương	Cơ ruỗi ngắn ngón chân, cơ mác trước	Sưng đau cổ chân, đau cẳng chân, gối, hông, sườn ngực, vẹo cổ, mắt có màng, chuột rút	Châm 0.3-0.5 tấc, lách mũi kim vào khe khớp
Túc Lâm Khấp	Chỗ lõm sau đốt 1 ngón 4, về phía ngón út, cách Hiệp Khê 1.5 tấc	Bờ ngoài gân ruỗi ngón 5, cơ gian cốt mu chân	Sưng đau bàn chân, đau tức cạnh sườn, sưng vú, ổ gà nách, hoa mắt, đau mắt, đau đầu	Châm 0.3-0.5 tấc
Địa Ngũ Hội	Chỗ lõm sau đốt 1 ngón 4, về phía ngón út, cách Hiệp Khê 1 tấc	Khe gân ruỗi ngón 4 và 5, cơ gian cốt mu chân	Sưng đau mu bàn chân, đau sưng vú, nách, đau mắt đỏ	Châm 0.3-0.4 tấc
Hiệp Khê	Khe xương ngón út và ngón 4	Khe gân ruỗi ngón 4 và 5, cơ gian cốt mu chân	Sưng đau mu bàn chân, đau ngực, sườn ngực đầy tức, đau hàm, đau mắt, hoa mắt, ù tai, điếc tai, sốt không mồ hôi	Châm 0.2-0.3 tấc
Túc Khiếu Âm	Đầu ngón 4 mé ngón út	Khe giữa gân cơ duỗi ngón chân, xương ngón chân	Đau sườn ngực, đau họng, đau đầu, đau mắt, tai điếc, mất tiếng, ác mộng, sốt, chuột rút	Châm 0.1 tấc

Phân tích chuyên sâu một số huyệt vị

Dương Lăng Tuyền: Là huyệt Hợp của kinh Đởm, có tác dụng mạnh trong điều trị các bệnh về khớp gối, đồng thời ảnh hưởng đến toàn thân như điều trị liệt nửa người, chân tay co rút. Nghiên cứu hiện đại cho thấy châm cứu Dương Lăng Tuyền có tác dụng giảm đau, kháng viêm, cải thiện tuần hoàn máu vùng khớp gối.
Phong Trì: Là huyệt quan trọng điều trị các bệnh về đầu, cổ, gáy, mắt, tai. Huyệt này có liên quan mật thiết với hệ thần kinh thực vật, châm cứu Phong Trì có tác dụng điều hòa thần kinh, giảm đau, hạ sốt, cải thiện tuần hoàn máu não.
Nhật Nguyệt: Huyệt Mộ của Đởm, có tác dụng điều trị các bệnh về gan, mật. Châm cứu Nhật Nguyệt kết hợp với các huyệt khác có thể hỗ trợ điều trị viêm gan, sỏi mật, rối loạn chức năng gan.
Kiên Tĩnh: Huyệt này có tác dụng điều trị các bệnh về vai, cổ, gáy, đồng thời có tác dụng thông sữa, điều trị các bệnh về vú. Châm cứu Kiên Tĩnh có thể giảm đau, chống viêm, cải thiện vận động khớp vai, tăng tiết sữa.

Lưu ý quan trọng khi châm cứu

Cần xác định chính xác vị trí huyệt vị dựa trên các dấu hiệu giải phẫu.
Lựa chọn phương pháp châm cứu phù hợp với từng bệnh lý và thể trạng người bệnh.
Chú ý độ sâu châm, tránh làm tổn thương các cơ quan nội tạng.
Tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về vô trùng, an toàn trong châm cứu.

Kinh Túc Thiếu Dương Đởm có vai trò quan trọng trong điều hòa chức năng cơ thể, điều trị nhiều bệnh lý. Việc nắm vững kiến thức về kinh mạch, huyệt vị, và kỹ thuật châm cứu sẽ giúp nâng cao hiệu quả điều trị, bảo vệ sức khỏe người bệnh.

Tài liệu tham khảo: