Huyệt Ngoài Kinh Chi Trên (Tay)

Ngày cập nhật mới nhất: 11/02/2025

Huyệt Ngoài Kinh Chi trên tay có tác dụng gì? Nguyên lý hoạt động của huyệt? Phác đồ điều trị kết hợp các huyệt vị khác?

Vị trí, tên huyệt các huyệt vị ngoài kinh trên tay

1. BÁT TÀ

Bát Tà là một nhóm gồm 8 huyệt đạo nằm ở kẽ giữa các ngón tay, được coi là nơi “Tà khí” (các yếu tố gây bệnh bên ngoài) dễ xâm nhập vào cơ thể. Theo Y học cổ truyền, việc tác động vào các huyệt Bát Tà có thể giúp “khu phong, tán hàn, thanh nhiệt, giải độc,” từ đó điều trị các chứng bệnh do ngoại tà gây ra.

Từng huyệt trong nhóm Bát Tà:

Huyệt	Vị trí	Giải phẫu	Tiết đoạn thần kinh	Tác dụng chính	Ứng dụng lâm sàng
Đại Đô	Kẽ ngón cái và ngón trỏ, giữa xương bàn 1 và 2, trên đường tiếp giáp da gan tay-mu tay.	Dưới da là cơ liên cốt mu tay 1, cơ khép ngón cái. Nhánh sâu của dây thần kinh quay và nhánh nông của dây thần kinh trụ chi phối vận động.	C7	Đau đầu, đau răng, đau họng, sốt cao, co giật.	Viêm amidan cấp, đau dây thần kinh tam thoa, sốt cao co giật ở trẻ em.
Thượng Đô	Kẽ ngón trỏ và ngón giữa, trên đường tiếp giáp da gan tay-mu tay, ngang khe khớp bàn ngón.	Dưới da là cơ liên cốt mu tay 2, cơ giun 1. Nhánh của dây thần kinh giữa chi phối vận động.	C6	Đau cánh tay, tê bì ngón tay, đau vai gáy.	Hội chứng ống cổ tay, viêm quanh khớp vai.
Trung Đô	Kẽ ngón giữa và ngón nhẫn, trên đường tiếp giáp da gan tay-mu tay, ngang khe khớp bàn ngón.	Dưới da là cơ liên cốt mu tay 3, cơ giun 2. Nhánh của dây thần kinh trụ chi phối vận động.	C6	Đau cánh tay, tê bì ngón tay, đau khớp khuỷu.	Viêm mỏm trên lồi cầu ngoài xương cánh tay.
Hạ Đô	Kẽ ngón nhẫn và ngón út, trên đường tiếp giáp da gan tay-mu tay, ngang khe khớp bàn ngón.	Dưới da là cơ liên cốt mu tay 4, cơ giun 3 và 4. Nhánh của dây thần kinh trụ chi phối vận động.	C8 hoặc D1	Đau cánh tay, tê bì ngón tay, đau thần kinh trụ.	Hội chứng chèn ép thần kinh trụ.

Cách châm cứu:

Châm thẳng hoặc xiên, sâu 0.1-0.5 thốn.
Có thể chích nặn máu để thanh nhiệt, giải độc (đặc biệt trong các trường hợp sưng đau cấp tính).
Cứu 5-10 phút.

Lưu ý: Xác định chính xác vị trí huyệt là rất quan trọng để đạt hiệu quả điều trị.

2. ĐẠI CỐT KHÔNG

Vị trí và Giải phẫu	Vị trí: Nằm ở chính giữa mặt sau khớp gian đốt ngón 1-2 của ngón tay cái. Khi gấp ngón tay cái, huyệt nằm ở chỗ lõm tạo thành. Giải phẫu: Dưới da là gân duỗi dài ngón cái, khe khớp gian đốt 1-2. Vùng da được chi phối bởi tiết đoạn thần kinh C6.
Tác dụng	Chủ trị các bệnh về mắt: Đau mắt đỏ, sưng mắt, chảy nước mắt, mờ mắt, màng mộng thịt. Y học cổ truyền: Thanh can minh mục. Y học Hiện đại: Kích thích thần kinh và tuần hoàn tại chổ.
Cách châm cứu	Chủ yếu là cứu: Cứu 10-15 phút bằng ngải cứu. Hơ ấm vùng huyệt.

3. KIÊN TRỤ CỐT (Kiên Ngung)

Vị trí và Giải phẫu	Vị trí: Điểm cao nhất của mỏm cùng vai (acromion), nơi xương đòn và xương bả vai gặp nhau. Giải phẫu: Dưới da là cơ delta, khớp cùng vai đòn. Da vùng huyệt chi phối bởi tiết đoạn thần kinh C4. Dây thần kinh mũ (axillary nerve) chi phối vận động cơ delta.
Tác dụng	Chủ trị: Đau vai, cứng khớp vai, khó vận động cánh tay. Viêm quanh khớp vai, hội chứng “vai đông cứng” (frozen shoulder). Tràng nhạc (lao hạch cổ). Y học Cổ Truyền: Hoạt huyết, thông kinh lạc vùng vai. Y Học hiện đại: Giảm viêm, giảm đau, tăng tuần hoàn tại khớp vai.
Cách châm cứu	Cứu là chính: Cứu 10-15 phút.

4. NHỊ BẠCH

Vị trí và Giải phẫu	Vị trí: Trên đường nối huyệt Đại lăng (nếp gấp cổ tay) và Khúc trạch (khuỷu tay), cách nếp gấp cổ tay 4 thốn, có hai huyệt: Huyệt 1: Nằm ở bờ trong gân cơ gan tay lớn (palmaris longus). Huyệt 2: Nằm ở bờ ngoài gân cơ gan tay lớn. Giải phẫu: Dưới da là cơ gấp các ngón tay nông và sâu, cơ gấp dài ngón cái. Thần kinh giữa và thần kinh trụ chi phối vận động. Da vùng huyệt chi phối bởi tiết đoạn thần kinh C6 và D1.
Tác dụng	Chủ trị: Bệnh trĩ (hemorrhoids), sa trực tràng (rectal prolapse). Đau vùng cẳng tay. Y học Cổ Truyền: Lý khí, chỉ thống, cố sáp (làm co, làm săn). Y học Hiện Đại: Kích thích thần kinh giữa làm co cơ vòng hậu môn.
Cách châm cứu	Châm thẳng, sâu 0.5-0.8 thốn. Cứu 10-15 phút. Chú ý: Tránh châm quá sâu hoặc kích thích quá mạnh vào dây thần kinh giữa.

5. NGŨ HỔ

Vị Trí	Huyệt Ngũ Hổ 1: Ở mu tay, giữa đốt 1 và đốt 2 ngón trỏ. Huyệt Ngũ Hổ 2: Ở mu tay, giữa đốt 1 và đốt 2 ngón nhẫn.
Giải phẫu	Dưới da là gân duỗi chung các ngón tay, khe khớp đốt 1 và 2 xương ngón tay. Thần kinh vận động cơ là nhánh của dây thần kinh quay. Da vùng huyệt chi phối bởi tiết đoạn thần kinh C6 và C8.
Tác dụng	Chủ trị: Co rút, đau nhức các ngón tay.
Cách Châm Cứu	Cứu 5-10 phút

6. TIỂU CỐT KHÔNG

Vị trí và Giải phẫu	Vị trí: Nằm ở chính giữa mặt sau khớp gian đốt ngón 1-2 của ngón tay út. Giải phẫu: Dưới da là gân duỗi ngón út, khe khớp gian đốt 1-2. Da vùng huyệt chi phối bởi tiết đoạn thần kinh C8 hoặc D1. Dây thần kinh quay chi phối vận động.
Tác dụng	Đau khớp ngón tay, đau mắt.
Cách châm cứu	Cứu: Cứu 10-15 phút.

7. THẬP TUYÊN

Vị trí và Giải phẫu	Vị trí: Nằm ở đỉnh cao nhất của 10 đầu ngón tay, cách móng tay khoảng 0.1 thốn. Giải phẫu: Dưới da là đầu xương đốt 3 ngón tay. Da vùng huyệt chi phối bởi các tiết đoạn thần kinh C6, C7, C8 và D1.
Tác dụng	Cấp cứu: Sốt cao, hôn mê, co giật. Trúng phong (stroke), bất tỉnh nhân sự. Viêm họng cấp, viêm amidan cấp. Y học Cổ truyền: Khai khiếu, thanh nhiệt, tả hỏa, cấp cứu. Y học hiện đại: Kích thích mạnh vào các đầu mút thần kinh, gây phản xạ toàn thân.
Cách châm cứu	Chích nặn máu: Dùng kim tam lăng chích nhanh vào từng huyệt, nặn ra một giọt máu. Châm nhanh: Châm nông 0.1 thốn, vê kim mạnh, rút kim nhanh.

8. TRUNG KHÔI

Vị trí và Giải phẫu	Vị trí: Nằm ở chính giữa mặt sau khớp gian đốt ngón 1-2 của ngón tay giữa. Giải phẫu: Dưới da là gân duỗi ngón giữa, khe khớp gian đốt 1-2. Da vùng huyệt chi phối bởi tiết đoạn thần kinh C6. Dây thần kinh quay chi phối vận động.
Tác dụng	Chủ trị: Nôn mửa sau khi ăn, ợ hơi, nấc cụt. Y học Cổ Truyền: Giáng nghịch, chỉ ẩu (chống nôn).
Cách châm cứu	Cứu: Cứu 10-15 phút.

9. TRUNG TUYỀN

Vị Trí và Giải Phẫu	Vị trí: Điểm giữa đường nối huyệt Dương Khê (giữa hai gân cơ duỗi ngón cái) và Dương Trì (giữa gân duỗi chung ngón tay), ở mặt sau khớp cổ tay. Giải phẫu: Dưới da là gân cơ duỗi chung các ngón tay, gân cơ duỗi dài ngón cái, gân cơ quay 2. Khe khớp cổ tay. Thần kinh vận động cơ do các nhánh dây thần kinh quay. Da chi phối bởi tiết đoạn thần kinh C8.
Tác Dụng	Đau vùng tim, đau bụng dữ dội. Y học cổ truyền: Thanh nhiệt, hoạt huyết, lý khí.
Cách Châm Cứu	Châm thẳng 0.3 – 0.5 thốn. Cứu 5-7 phút.

10. TỨ PHÙNG

Vị trí và Giải phẫu	Vị trí: Nằm ở giữa nếp gấp khớp gian đốt ngón 1-2 của các ngón tay 2, 3, 4 và 5 (mặt gan tay). Giải phẫu: Dưới da là gân gấp các ngón tay, khe khớp gian đốt 1-2. Da vùng huyệt chi phối bởi tiết đoạn thần kinh C7 và C8. Dây thần kinh giữa và thần kinh trụ chi phối vận động.
Tác dụng	Chủ trị: Suy dinh dưỡng ở trẻ em (cam tích). Rối loạn tiêu hóa, kém hấp thu. Giun đũa. Y học Cổ Truyền: Kiện tỳ, tiêu tích, hóa thấp.
Cách châm cứu	Chích nặn máu: Dùng kim tam lăng chích vào huyệt, nặn ra dịch vàng hoặc máu. Không cứu.

Hệ thống huyệt đạo trên bàn tay và cánh tay là một phần quan trọng của Y học cổ truyền, mang lại nhiều lợi ích trong phòng và chữa bệnh. Việc hiểu rõ vị trí, giải phẫu, tác dụng, và cách tác động vào từng huyệt sẽ giúp chúng ta ứng dụng hiệu quả phương pháp này trong chăm sóc sức khỏe.