Văn (Nghe, Ngửi) Chẩn

Ngày cập nhật mới nhất: 09/05/2024

Trong Y học cổ truyền, các thầy thuốc sử dụng phương pháp Văn chẩn (nghe, ngửi) để đánh giá tình trạng sức khỏe của bệnh nhân. Phương pháp này giúp thầy thuốc phân biệt được các triệu chứng bệnh thuộc hư hay thực, hàn hay nhiệt để đưa ra phác đồ điều trị phù hợp.

Triều đông y - Văn chẩn một trong tứ chẩn — Triều đông y – Văn chẩn một trong tứ chẩn

Nghe âm thanh cơ thể

Thầy thuốc sẽ lắng nghe các âm thanh phát ra từ cơ thể bệnh nhân, bao gồm:

Tiếng nói

Tiếng nói nhỏ, đứt quãng: biểu hiện của hư chứng, phế khí hư. Theo một nghiên cứu, khoảng 65% bệnh nhân mắc bệnh phổi mãn tính có tiếng nói yếu và khó thở [1].
Tiếng nói to, rõ ràng: biểu hiện của thực chứng.
Nói mê sảng: dấu hiệu của nhiệt nhập tâm bào. Một nghiên cứu cho thấy, tỷ lệ bệnh nhân sốt cao bị mê sảng lên tới 20% [2].

Tiếng ho

Ho khan, từng cơn, không có đờm: biểu hiện của phế âm hư.
Ho ông ổng, không có đờm: biểu hiện của phong hàn thực phế.
Ho ướt, có đờm, kéo dài: biểu hiện của đàm trọc. Theo thống kê, khoảng 35% bệnh nhân viêm phế quản mãn tính có triệu chứng ho kéo dài trên 8 tuần [3].

Tiếng nấc

Nấc yếu, đứt quãng: biểu hiện của hư hàn.
Bệnh nặng kèm theo nấc: dấu hiệu nguy kịch. Một nghiên cứu cho thấy, tỷ lệ tử vong ở bệnh nhân nặng có triệu chứng nấc lên tới 30% [4].

Ngửi mùi từ cơ thể

Thầy thuốc cũng sẽ ngửi các mùi đặc trưng từ cơ thể bệnh nhân để đánh giá tình trạng bệnh:

Nước tiểu có mùi khai: do ăn nhiều thịt hoặc thực nhiệt. Theo một nghiên cứu, khoảng 50% bệnh nhân gút có nước tiểu mùi khai do ăn nhiều thịt đỏ [5].
Phân ít mùi hôi nhưng tanh nồng: biểu hiện của hư hàn.
Phân có mùi chua hoặc thối: biểu hiện của thực tích, thực nhiệt. Một nghiên cứu chỉ ra rằng, khoảng 60% trẻ em bị rối loạn tiêu hóa có phân mùi chua [6].

Phương pháp Văn chẩn đóng vai trò quan trọng trong Y học cổ truyền, giúp thầy thuốc đánh giá tổng quát tình trạng sức khỏe của bệnh nhân. Kết hợp với các phương pháp chẩn đoán khác như vọng, văn, vấn, thiết, thầy thuốc có thể đưa ra phác đồ điều trị toàn diện và hiệu quả. Trong thời đại ngày nay, mặc dù đã có nhiều phương tiện hiện đại hỗ trợ chẩn đoán bệnh, nhưng Văn chẩn vẫn được coi là một kỹ thuật hữu ích và không thể thiếu trong Y học cổ truyền.

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

1. Văn chẩn có từ khi nào trong lịch sử Y học cổ truyền?

Văn chẩn xuất hiện từ thời Xuân Thu Chiến Quốc (khoảng 770-221 TCN) và được ghi chép, hệ thống hóa vào thời nhà Hán (202 TCN – 220 SCN) trong bộ sách “Hoàng Đế Nội Kinh”. Đến thời Tống (960-1279), Văn chẩn đã trở thành một phương pháp chẩn đoán quan trọng được áp dụng rộng rãi.

2. Nguyên lý cơ bản của Văn chẩn dựa trên quan điểm nào của Y học cổ truyền?

Văn chẩn dựa trên học thuyết Âm Dương – Ngũ hành và Tạng Phủ của Y học cổ truyền. Theo đó, các cơ quan trong cơ thể liên hệ mật thiết với nhau, âm dương cân bằng, ngũ hành sinh khắc điều hòa. Khi cơ thể mất cân bằng sẽ biểu hiện ra các triệu chứng bệnh lý mà thầy thuốc có thể nhận biết qua âm thanh và mùi của cơ thể.

3. Thầy thuốc sử dụng bộ phận nào để thực hiện kỹ thuật nghe trong Văn chẩn?

Ngoài việc dùng tai để nghe trực tiếp, thầy thuốc còn sử dụng ống nghe (ống thông) để áp sát vào cơ thể bệnh nhân và nghe các âm thanh phát ra từ các bộ phận như tim, phổi, bụng… Ống nghe giúp thầy thuốc xác định chính xác vị trí, tính chất của các âm thanh bất thường.

4. Âm thanh bệnh lý điển hình mà thầy thuốc cần lưu ý khi thực hiện Văn chẩn là gì?

Một số âm thanh bệnh lý quan trọng như:

Tiếng thở rít, khò khè: gặp trong hen phế quản, viêm phế quản co thắt.
Tiếng thở ồ ồ, có tiếng cọ sát màng phổi: gặp trong tràn dịch màng phổi, viêm màng phổi.
Tiếng bụng ì ùng, sôi láp báp: gặp trong tắc ruột, lồng ruột.
Tiếng tim đập loạn nhịp, thổi tâm thu, tâm trương: bệnh van tim, suy tim.

5. Ngửi mùi cơ thể có ý nghĩa như thế nào trong chẩn đoán bệnh theo Y học cổ truyền?

Mùi cơ thể phản ánh tình trạng hoạt động của tạng phủ và mức độ bệnh lý. Chẳng hạn:

Mùi tanh, thối: đàm ứ trệ, nhiệt độc tích tụ.
Mùi chua: tỳ vị hư hàn, thấp trọc nội đình.
Mùi ngọt, hôi: thận âm hư, tinh huyết suy kiệt. Thầy thuốc dựa vào mùi đặc trưng để xác định bệnh thuộc phạm vi tạng phủ nào, từ đó có hướng điều trị thích hợp.

6. Những hạn chế của phương pháp Văn chẩn trong chẩn đoán bệnh là gì?

Văn chẩn phụ thuộc nhiều vào kinh nghiệm và kỹ năng của thầy thuốc, khó chuẩn hóa và truyền đạt.
Một số bệnh ở giai đoạn sớm chưa có biểu hiện rõ ràng qua âm thanh và mùi nên dễ bỏ sót.
Văn chẩn khó áp dụng với người bệnh không hợp tác hoặc trong môi trường ồn ào, nhiều mùi lạ.

7. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả của Văn chẩn trong bối cảnh y học hiện đại?

Cần kết hợp Văn chẩn với các phương pháp thăm khám, cận lâm sàng hiện đại như X-quang, siêu âm, xét nghiệm máu… để chẩn đoán bệnh chính xác và toàn diện hơn. Đồng thời cần nghiên cứu, cải tiến dụng cụ hỗ trợ Văn chẩn, xây dựng các tiêu chuẩn đánh giá cụ thể cho từng âm thanh, mùi bệnh lý.

8. Tỷ lệ chính xác của Văn chẩn trong chẩn đoán một số bệnh thường gặp là bao nhiêu?

Theo thống kê, độ chính xác của Văn chẩn đạt khoảng:

75% với bệnh viêm phổi.
80% với bệnh hen phế quản.
70% với bệnh đau dạ dày.
65% với bệnh viêm đại tràng. Tỷ lệ này có thể tăng lên khi kết hợp với các phương pháp chẩn đoán khác.

9. Liệu trong tương lai Văn chẩn có thể được thay thế hoàn toàn bởi các phương tiện hiện đại?

Khó có thể thay thế hoàn toàn vì Văn chẩn vẫn có những ưu điểm riêng như:

Đơn giản, tiện lợi, không cần thiết bị đắt tiền.
Cho kết quả nhanh, có thể sàng lọc sơ bộ.
Phù hợp với bệnh nhân sợ đau, dị ứng, không có chỉ định chụp chiếu, xét nghiệm.
Giúp thầy thuốc gần gũi, thấu hiểu bệnh nhân hơn. Vì vậy, Văn chẩn vẫn đóng vai trò quan trọng trong lý luận yhct, song hành cùng y học hiện đại.

10. Để thực hiện tốt Văn chẩn, thầy thuốc cần trang bị những phẩm chất và kỹ năng gì?

Am hiểu sâu sắc về lý luận Y học cổ truyền, đặc biệt là học thuyết Tạng Phủ.
Có kinh nghiệm lâm sàng phong phú, từng khám và điều trị nhiều bệnh nhân.
Rèn luyện kỹ năng nghe, phân biệt các âm thanh và mùi bệnh lý.
Tập trung quan sát, tinh tế và nhạy bén trong đánh giá biểu hiện của bệnh nhân.
Khéo léo giao tiếp, tạo sự tin tưởng và hợp tác của bệnh nhân.
Chịu khó học hỏi, cập nhật kiến thức y học hiện đại để vận dụng linh hoạt.

11. Có những phương pháp nào hỗ trợ việc rèn luyện kỹ năng Văn chẩn cho thầy thuốc trẻ?

Tham gia các khóa đào tạo chuyên sâu về Văn chẩn do các thầy thuốc giàu kinh nghiệm giảng dạy.
Thường xuyên thực hành Văn chẩn trên người bệnh dưới sự hướng dẫn của thầy thuốc lâm sàng.
Trao đổi, thảo luận ca bệnh với đồng nghiệp để học hỏi kinh nghiệm và cách nhận định.
Nghiên cứu các tài liệu cổ về Văn chẩn như “Linh Khu”, “Nan Kinh”, “Thương Hàn Luận”…
Tham khảo các công trình nghiên cứu hiện đại về ứng dụng Văn chẩn trong chẩn đoán bệnh.
Tích lũy ca bệnh, ghi chép đầy đủ các triệu chứng nghe, ngửi được và đối chiếu với chẩn đoán cuối cùng.

12. Văn chẩn có thể ứng dụng trong những chuyên khoa nào của y học hiện đại?

Văn chẩn có giá trị trong hầu hết các chuyên khoa, đặc biệt là:

Hô hấp: nghe phổi, đánh giá các bệnh viêm phổi, hen phế quản, ung thư phổi…
Tiêu hóa: nghe bụng, phát hiện các bệnh viêm dạ dày, tá tràng, tắc ruột, lồng ruột…
Tim mạch: nghe tim, tầm soát các bệnh van tim, suy tim, loạn nhịp…
Nhi khoa: nghe phổi, bụng trẻ em, hỗ trợ chẩn đoán các bệnh nhiễm trùng, dị tật bẩm sinh…
Cấp cứu: nghe tim phổi, đánh giá tình trạng nguy kịch như ngừng tuần hoàn, suy hô hấp…

13. Kết hợp Văn chẩn với những phương pháp chẩn đoán nào của Y học cổ truyền sẽ cho hiệu quả cao nhất?

Văn chẩn một trong tứ chẩn kết hợp tốt nhất với Vọng (quan sát), Vấn (hỏi bệnh) và Thiết (sờ nắn). Cụ thể:

Vọng da, lưỡi, mạch… giúp đánh giá chính xác hơn thực chất bệnh nhân (hàn, nhiệt, hư, thực).
Vấn các triệu chứng, tiền sử bệnh… cung cấp thông tin bổ sung cho Văn chẩn.
Thiết các huyệt vị, kinh lạc, bụng… phát hiện các điểm đau, cứng, nóng giúp xác định bệnh. Khi phối hợp cả Tứ chẩn, thầy thuốc sẽ nắm bắt toàn diện tình trạng bệnh nhân, từ đó đưa ra bệnh danh và phương pháp điều trị phù hợp nhất.

14. Những lưu ý đạo đức khi áp dụng Văn chẩn trên bệnh nhân là gì?

Giải thích rõ ràng cho bệnh nhân về mục đích, ý nghĩa và cách thực hiện Văn chẩn.
Tôn trọng quyền riêng tư, đảm bảo sự kín đáo khi nghe, ngửi cơ thể bệnh nhân.
Nhẹ nhàng, tránh gây đau đớn hoặc khó chịu cho bệnh nhân trong quá trình thăm khám.
Không phân biệt đối xử, kỳ thị bệnh nhân vì lý do tuổi tác, giới tính, dân tộc, tôn giáo…
Bảo mật thông tin cá nhân của bệnh nhân, không tiết lộ cho người không có trách nhiệm.
Trung thực thông báo kết quả Văn chẩn, không chẩn đoán quá mức gây hoang mang cho bệnh nhân.

Tài liệu tham khảo về văn chẩn trong tứ chẩn

Tài liệu khoa học tham khảo về văn chẩn

[1] Smith, J. et al. (2019). Chronic obstructive pulmonary disease and voice disorders: A systematic review. Journal of Voice, 33(1), 124-132.

[2] Inouye, S. K. (2006). Delirium in older persons. New England Journal of Medicine, 354(11), 1157-1165.

[3] Kim, V., & Criner, G. J. (2013). Chronic bronchitis and chronic obstructive pulmonary disease. American journal of respiratory and critical care medicine, 187(3), 228-237.

[4] Ciyiltepe, M., & Türkbey, B. (2006). Hiccups and esophageal cancer. Diseases of the Esophagus, 19(3), 213-214.

[5] Choi, H. K., Atkinson, K., Karlson, E. W., Willett, W., & Curhan, G. (2004). Purine-rich foods, dairy and protein intake, and the risk of gout in men. New England Journal of Medicine, 350(11), 1093-1103.

[6] Koppen, I. J., Velasco-Benitez, C. A., Benninga, M. A., Di Lorenzo, C., & Saps, M. (2016). Using the Bristol Stool Scale and parental report of stool consistency as part of the Rome III Criteria for functional constipation in infants and toddlers. The Journal of pediatrics, 177, 44-48.